Bảy mươi năm sau, phóng viên TTXVN đã có dịp gặp mặt người phụ nữ từng để lại dấu ấn trong cả một thế hệ người dân Pháp, và được báo chí Mỹ ví như "Thiên thần Điện Biên Phủ", vì những hoạt động nhân đạo của bà.
Căn phòng nhỏ ở Trung tâm dưỡng lão của thành phố Toulouse, miền Nam nước Pháp, nơi bà Geneviève de Galard và chồng là ông Jean de Heaulme đang sống, giản dị như bao căn phòng khác.
Trên nóc tủ, những tấm ảnh gia đình chụp từ cách đây gần một thế kỷ, được đặt trang trọng cùng bức tượng nhỏ Phật bà Quan Âm giúp ông bà sống với những kỷ niệm xa xưa. Bước sang tuổi bách niên, họ là những người cuối cùng thuộc thế hệ từng có mặt ở Đông Dương và Điện Biên Phủ còn sống đến ngày nay.
Trên chiếc ghế sô pha nơi góc phòng, cụ bà Geneviève de Galard (99 tuổi) đang nằm nghỉ, mắt nhắm nghiền tĩnh lặng, mặc cho khách khứa nói chuyện rầm rì, mái tóc mỏng bạc trắng, gương mặt mang nhiều nếp gấp thời gian, nhưng vẫn toát lên vẻ phúc hậu, an yên.
Cụ ông Jean de Heaulme, tuy phải ngồi trên chiếc xe lăn và giọng nói không còn mạch lạc, nhưng trí tuệ vẫn còn rất minh mẫn, vui vẻ tiếp chuyện chúng tôi. Khi chúng tôi chỉ cho ông xem những bức ảnh về Hà Nội, nơi ông được sinh ra cách đây đúng 100 năm, ông Jean vẫn nhớ đến cầu Long Biên trên sông Hồng, và Hồ Gươm nơi có Tháp Rùa.
Lật từng trang cuốn hồi ký của vợ mình về chiến trường Điện Biên Phủ, ông Jean de Heaulme kể cho chúng tôi về những khoảnh khắc đáng nhớ của bà: khi bà chăm sóc thương binh vùng chiến tuyến; ngày bà được trả tự do; giây phút lần đầu họ gặp nhau tại Hà Nội; lúc bà trở lại Pháp trong sự hân hoan của bạn bè và gia đình; khoảnh khắc được trao huân chương Tự do và màn đón tiếp hoành tráng của chính phủ và người dân Mỹ; phút giây hạnh phúc của cặp uyên ương trong ngày cưới; niềm vui chào đón sự ra đời của đứa con trai đầu lòng… và cả ngày hai vợ chồng thăm lại Việt Nam.
Với tất cả tình yêu và niềm tự hào, ông say sưa kể về người phụ nữ mà ông gắn bó trong suốt gần 70 năm qua. Chỉ vào tấm ảnh “Thiên thần Điện Biên Phủ” thời trẻ và cụ bà Geneviève de Galard đang nằm trên ghế sô pha, ông so sánh một cách hài hước nhưng đầy trìu mến : "Bà nhà tôi ngày đó đẹp hơn bây giờ nhiều!!!".
Ước mơ giúp đỡ mọi người
Là hậu duệ của một trong những gia đình danh giá nhất nước Pháp, bà Geneviève de Galard từ nhỏ đã mơ đến những cuộc phiêu lưu và chỉ thích chăm sóc mọi người. Trong cuốn hồi ký của mình, bà đã bày tỏ "mong muốn giúp đỡ người khác và nguyện sẽ làm điều đó trong suốt cuộc đời mình".
Ước mơ thuở bé đã trở thành hiện thực khi bà được tuyển dụng làm y tá cứu thương trong ngành Không quân. Được điều động sang chiến trường Đông Dương ở tuổi 29, bà Geneviève đã tham gia nhiều phi vụ vận chuyển và chăm sóc thương bệnh binh bằng máy bay quân sự.
Đặc biệt, trong 56 ngày đêm của chiến dịch Điện Biên Phủ, nơi diễn ra cuộc đối đầu khốc liệt giữa đội quân viễn chinh Pháp và lực lượng Việt Minh, bà Geneviève đã tham gia một số chuyến bay cấp cứu đưa những người lính bị thương ra khỏi trận địa.
Vào ngày 28/3/1954, chiếc máy bay Dakota chở bà đến Điện Biên Phủ để đón các thương bệnh binh, đã bị hỏng, không thể cất cánh được, và sau đó bị đạn pháo Việt Minh phá hủy, khiến bà bị kẹt lại ở Điện Biên Phủ. Khi đó bà Geneviève de Galard là người phụ nữ Pháp duy nhất trong lòng chảo Điện Biên, vì các nữ y tá khác đã được sơ tán ngay khi cuộc chiến bắt đầu.
Bất chấp mưa bom, bão đạn, mặc kệ nguy hiểm, khó khăn, bà đã sát cánh với hai bác sĩ phẫu thuật cùng nhau chăm sóc các thương bệnh binh Pháp trong hơn một tháng trời dưới lòng đất. Ngay cả khi chiến dịch kết thúc, trong 17 ngày bị bắt bị bắt làm tù binh cùng những binh lính Pháp khác, bà cũng không ngừng hỗ trợ hết mức có thể cho những người bị thương. Ở nơi được ví như địa ngục trần gian, bà vừa là y tá, vừa là bạn tâm giao, và cũng là người mẹ, hiện thân của sự dịu dàng, nhân hậu, mang lại niềm hy vọng cho những người lính Pháp bị thương khi đó.
Ngày 24/5/1954, bà Geneviève de Galard được Chủ tịch Hồ Chí Minh ký lệnh trao trả tự do. Là người phụ nữ duy nhất trong số tù binh Pháp, trở về từ chiến trường Điện Biên Phủ, bà được hàng chục nhiếp ảnh gia và nhà báo quốc tế săn đón ngay sau khi hạ cánh ở sân bay Bạch Mai - Hà Nội.
Trở lại Pháp vào đầu tháng 6, bà được đông đảo công chúng chào đón tại sân bay Orly và lên trang nhất tờ Paris Match với tựa đề “Nước Pháp chào đón nữ anh hùng Điện Biên Phủ”. Các cuộc phỏng vấn và trang bìa của Paris Match đã khiến Geneviève de Galard trở thành một biểu tượng của tuổi trẻ anh hùng, mặc dù đó không phải là điều bà mong muốn.
Geneviève de Galard sau đó được Quốc hội Mỹ mời tới Hoa Kỳ, được Tổng thống Eisenhower trao tặng Huân chương Tự do, được dân chúng và báo chí Mỹ gọi là “Thiên thần của Điện Biên Phủ”. Để ghi nhận những công lao của bà, Nhà nước Pháp cũng đã trao tặng bà nhiều huân huy chương, trong đó cao quý nhất là Huân chương Bắc đẩu bội tinh hạng Nhất.
Tiếp tục với công việc của y tá cấp cứu hàng không một vài năm, sau đó bà làm việc tại Trung tâm phục hồi chức năng Invalides dành cho những người bị thương nặng. Bà kết hôn với Đại úy Jean de Heaulme, người mà bà đã gặp ở Đông Dương và họ có ba người con.
Là thành viên của Hiệp hội Chiến sĩ Điện Biên Phủ Quốc gia kể từ khi thành lập năm 1967, bà trở thành ủy viên Hội đồng quận 17 ở thủ đô Paris từ năm 1983 cho tới lúc nghỉ hưu.
Ở tuổi 80, bà Geneviève de Galard đã cho ra cuốn tự truyện "Une femme à Diên Biên Phu" (tạm dịch là “Một người phụ nữ ở Điện Biên Phủ”), do nhà xuất bản Les Arènes phát hành, kể lại cuộc đời và số phận phi thường của bà ở chiến dịch rúng động địa cầu ngày đó.
Cuốn Hồi ký này được báo chí Pháp đánh giá là “thấm đẫm tinh thần cao thượng, tỉ mỉ đến từng chi tiết và đậm chất nhân văn”, giúp các thế hệ công chúng "hiểu rõ hơn về một trang bi thảm trong lịch sử nước Pháp".
Trong số những kỷ vật liên quan đến Việt Nam mà cha mẹ mình còn lưu giữ, ông Francois de Heaulme, con trai cả của ông bà Jean và Geneviève de Heaulme bày tỏ ấn tượng đặc biệt với tranh in gỗ hình Chủ tịch Hồ Chí Minh thời bấy giờ. Giới thiệu về lai lịch bức tranh gỗ này, ông cho biết: "Tình cờ tôi đã tìm được tấm ảnh khắc gỗ này trong tủ đồ lưu trữ của cha thời kỳ còn ở quân đội. Bức ảnh ông ghi rõ là được tìm thấy trong một xưởng in lậu ở Hà Nội, trong quá trình lục soát sau một vụ tấn công Việt Minh vào ngày 19/12/46”.
Chia sẻ với phóng viên TTXVN tại Pháp về bà Geneviève de Galard, bà Ouited, vợ ông Francois de Heaulme, bày tỏ niềm tự hào về bố mẹ chồng và đánh giá cao đức tính khiêm tốn của họ. Bà Ouited cho biết khi về làm dâu trong gia đình, bà không hề biết gì về cuộc đời và sự nghiệp của mẹ chồng. Sau một lần tình cờ tìm thấy cuốn album của gia đình trong đó có rất nhiều ảnh của bà Geneviève de Galard thời trẻ, bà mới được nghe mẹ chồng kể về câu chuyện của bà.
"Đối với tôi, bà luôn là người mẹ, trước khi là người phụ nữ của công chúng. Bà luôn tôn trọng và gắn kết chúng tôi, các thành viên trong gia đình, đặc biệt là vào các dịp lễ Tết và các kỳ nghỉ, mang đến cho chúng tôi những khoảnh khắc tuyệt vời. Chính vì thế mà tôi nghĩ bà không chỉ mang lại niềm tự hào cho chúng tôi, mà cả tình yêu được vun đắp trong suốt bao nhiêu năm trong dòng họ và gia đình, giữa cha mẹ và con cháu”, bà Ouited de Heaulme tâm sự.
Đến thăm ông bà Jean và Geneviève de Heaulme với bó hoa đẹp, ông Maxime Saint-Germes, Vụ trưởng Vụ chiến binh và nạn nhân chiến tranh tỉnh Haute-Garonne cũng cho biết chính quyền luôn quan tâm và chăm sóc những người như vợ chồng ông bà de Heaulme vào mỗi dịp lễ tết. "Hành động này vừa thể hiện sự quan tâm chăm sóc của địa phương và cũng để bày tỏ sự biết ơn về tất cả những gì bà đã làm cho chúng tôi”, ông Maxime Saint-Germes nhấn mạnh.
Để ghi nhận công lao của bà Geneviève de Galard, nhiều chính quyền đã đặt tên bà cho các đường phố và đại lộ ở địa phương của họ. Mới đây nhất, năm 2022, một quảng trường tại thành phố Toulouse đã được đặt tên Geneviève de Galard.
Sau 70 năm, những nhân chứng của chiến dịch Điện Biên Phủ ở Pháp nay không còn nhiều, và tên tuổi của những người như bà Geneviève de Galard sẽ còn sống mãi trong lịch sử nước Pháp hay ở những địa danh trên đất Pháp.
Nguyễn Thu Hà (P/v TTXVN tại Pháp)
In bài viết