Trải qua nhiều thế kỷ, hai quốc gia láng giềng Đông Nam Á này từng là đối thủ trong nhiều cuộc chiến tranh đẫm máu, để lại những vết hằn lịch sử vẫn còn ảnh hưởng đến quan hệ song phương cho đến ngày nay.
Đế chế Khmer và tham vọng của Xiêm La
Vào thời kỳ đỉnh cao thế kỷ 9–13, Đế chế Khmer là một trong những nền văn minh vĩ đại nhất Đông Nam Á, với trung tâm là Angkor – nơi ngày nay là di sản thế giới nổi tiếng của Campuchia. Tuy nhiên, từ thế kỷ 14 trở đi, sự suy yếu của đế chế Khmer đã tạo điều kiện cho các thế lực láng giềng, đặc biệt là Ayutthaya – tiền thân của Thái Lan hiện đại – trỗi dậy và từng bước xâm nhập lãnh thổ Khmer.
Trong suốt thế kỷ 15 đến 18, Xiêm La đã nhiều lần phát động chiến tranh với Khmer, tàn phá vùng đất này và đưa nhiều người Khmer làm nô lệ. Năm 1431, sau cuộc tấn công vào kinh đô Angkor, người Xiêm đã buộc triều đình Khmer phải dời đô về phía nam đến Phnom Penh. Nhiều học giả xem đây là bước ngoặt lớn dẫn đến sự suy tàn vĩnh viễn của Angkor và sự lệ thuộc ngày càng sâu sắc của Khmer vào các thế lực ngoại bang.
Không chỉ dừng lại ở chiến tranh, Xiêm còn tìm cách thiết lập ảnh hưởng chính trị tại Campuchia thông qua việc hỗ trợ hoặc kiểm soát các triều vua bù nhìn, cạnh tranh trực tiếp với ảnh hưởng từ Việt Nam. Từ thế kỷ 18 đến 19, Campuchia trở thành chiến trường trung gian trong cuộc đấu quyền lực giữa Xiêm và Việt Nam, khiến quốc gia này rơi vào cảnh phân liệt và lệ thuộc kép.
Thời kỳ thực dân và cuộc tranh chấp di sản văn hóa
Khi thực dân Pháp chiếm Campuchia vào cuối thế kỷ 19, người Pháp bắt đầu phân định lại ranh giới lãnh thổ giữa Campuchia và Xiêm. Tuy nhiên, những hiệp ước phân giới không rõ ràng, cộng với việc Xiêm từ chối công nhận một số bản đồ do Pháp lập ra, đã đặt nền móng cho các tranh chấp chủ quyền kéo dài suốt thế kỷ 20.
Tiêu biểu là vụ tranh chấp quanh ngôi đền cổ Preah Vihear – một công trình Hindu giáo được xây dựng từ thế kỷ 11 trên vùng biên giới giữa hai nước. Năm 1962, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) ra phán quyết trao quyền sở hữu ngôi đền cho Campuchia, dựa trên bản đồ Pháp vẽ. Tuy nhiên, Thái Lan không chấp nhận hoàn toàn phán quyết này, cho rằng khu vực xung quanh đền vẫn thuộc lãnh thổ mình. Tranh chấp này đã nhiều lần bùng phát thành các cuộc đụng độ vũ trang giữa quân đội hai bên, đặc biệt căng thẳng vào các năm 2008–2011, khiến hàng chục binh sĩ thiệt mạng và hàng nghìn dân thường phải sơ tán.
Di sản của lịch sử và tâm lý dân tộc
Những xung đột trong lịch sử đã in đậm trong tâm trí người dân hai nước. Tại Campuchia, Thái Lan thường bị nhìn nhận như một thế lực từng chiếm đoạt văn hóa, đất đai và nhân lực Khmer. Nhiều người Campuchia cho rằng nhiều yếu tố trong văn hóa Thái – từ kiến trúc đến nghệ thuật – đều bắt nguồn từ Khmer cổ nhưng đã bị đồng hóa và xóa bỏ nguồn gốc. Trong khi đó, trong xã hội Thái Lan, Campuchia thường bị coi là quốc gia yếu kém và lạc hậu hơn, tạo ra sự bất bình đẳng về mặt cảm nhận văn hóa giữa hai dân tộc.
Thêm vào đó, truyền thông, phim ảnh và giáo dục tại hai nước cũng góp phần nuôi dưỡng định kiến lịch sử. Các cuộc biểu tình bài Thái từng nổ ra tại Phnom Penh (2003) khi một nữ diễn viên Thái Lan bị cáo buộc phát ngôn xúc phạm đến Angkor Wat, cho thấy chỉ một tia lửa nhỏ cũng có thể thổi bùng những ký ức lịch sử nhạy cảm.
Tình hình hiện tại và triển vọng tương lai
Mặc dù cả Campuchia và Thái Lan đều là thành viên của ASEAN và có quan hệ hợp tác kinh tế, văn hóa ngày càng mở rộng, nhưng tranh chấp lãnh thổ vẫn là vấn đề chưa thể giải quyết dứt điểm. Mặc dù ICJ đã ra phán quyết bổ sung năm 2013, khẳng định khu vực quanh đền Preah Vihear thuộc Campuchia, nhưng việc triển khai phán quyết trên thực địa vẫn gặp trở ngại do sự bất đồng của chính quyền và quân đội hai nước.
Trong bối cảnh khu vực ngày càng phụ thuộc vào hòa bình và hợp tác, việc giải quyết những “ân oán lịch sử” giữa Campuchia và Thái Lan không chỉ là nhiệm vụ của giới lãnh đạo mà còn là một thử thách lớn cho nhận thức cộng đồng và vai trò của giáo dục lịch sử. Lịch sử không thể thay đổi, nhưng cách đối diện với quá khứ sẽ quyết định hướng đi của tương lai. Nếu không vượt qua được di sản chia rẽ, những xung đột nhỏ có thể sẽ tiếp tục là mối đe dọa cho sự ổn định lâu dài trong khu vực.
Theo Reds