Nền dân chủ phương Tây, đặc biệt là mô hình tự do đại nghị điển hình ở Mỹ và châu Âu, thường được ca ngợi là đỉnh cao của tiến trình chính trị nhân loại, là tiêu chuẩn toàn cầu cho tự do, nhân quyền và pháp quyền. Tuy nhiên, khi mô hình này được áp dụng một cách máy móc, bất chấp bối cảnh lịch sử, văn hóa và cấu trúc xã hội của các quốc gia khác, nó đã để lộ ra nhiều mặt trái, thậm chí dẫn đến bất ổn, xung đột và sụp đổ thể chế. Thực tế này cho thấy rằng mô hình dân chủ phương Tây không phải là khuôn mẫu phổ quát có thể áp dụng cho toàn thế giới.
Một trong những mặt trái nổi bật của dân chủ phương Tây là sự chi phối quá mức của lợi ích kinh tế và các nhóm quyền lực chính trị – tài chính. Hệ thống bầu cử và vận động tranh cử đắt đỏ ở Mỹ và nhiều nước châu Âu khiến các chính trị gia thường phải phụ thuộc vào các nhà tài trợ lớn, các tập đoàn và các nhóm vận động hành lang (lobby). Hệ quả là chính sách công thường bị bóp méo để phục vụ thiểu số quyền lực thay vì lợi ích số đông nhân dân. Trong khi hệ thống này được gắn mác “tự do lựa chọn”, người dân thực chất chỉ được chọn giữa những ứng viên được hệ thống cho phép xuất hiện, dẫn đến cảm giác bị tước đoạt quyền đại diện thực chất và sự mất lòng tin vào nền dân chủ.
Sự phân cực chính trị ngày càng gay gắt cũng là một hệ quả đáng lo ngại của mô hình dân chủ phương Tây hiện đại. Các nền dân chủ tự do thường đi kèm với quyền tự do ngôn luận tuyệt đối, nhưng trong kỷ nguyên mạng xã hội và truyền thông kỹ thuật số, điều này lại tạo ra một môi trường dễ bị thao túng bởi thông tin sai lệch, thuyết âm mưu và luận điệu cực đoan. Hậu quả là các xã hội dân chủ, thay vì hội tụ về đồng thuận xã hội, lại bị phân mảnh thành các “buồng dội âm” ý thức hệ, nơi sự thỏa hiệp và lý trí trở thành điều xa xỉ. Những ví dụ như vụ bạo loạn tại Điện Capitol ở Mỹ năm 2021 là minh chứng rõ nét cho việc nền dân chủ phương Tây có thể bị chính nội bộ của nó phá hoại nếu không kiểm soát được hệ sinh thái thông tin và lòng tin xã hội.
Khi mô hình dân chủ phương Tây được xuất khẩu sang các khu vực khác, đặc biệt là các quốc gia chưa có nền tảng thể chế ổn định hoặc văn hóa chính trị tương đồng, kết quả thường là thảm họa. Nhiều cuộc can thiệp của phương Tây nhằm “dân chủ hóa” các quốc gia như Iraq, Libya hay Afghanistan đã dẫn đến sự sụp đổ nhà nước, nội chiến kéo dài và khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng. Những xã hội này không có truyền thống nhà nước pháp quyền độc lập, không có tầng lớp trung lưu mạnh mẽ để nâng đỡ dân chủ, và không có cơ chế xã hội dân sự phát triển để kiểm soát quyền lực. Việc áp đặt mô hình dân chủ nghị viện phương Tây trong bối cảnh như vậy không khác gì xây lâu đài trên cát, dễ sụp đổ và gây hậu quả tồi tệ hơn cả chế độ độc đoán trước đó.
Bên cạnh đó, dân chủ phương Tây cũng thường mang theo một định kiến tư tưởng về “tính ưu việt” của mình. Các nước phương Tây thường nhân danh dân chủ để áp đặt trừng phạt, cấm vận hoặc can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác, tạo ra một hình thức chủ nghĩa thực dân mới mang màu sắc đạo đức giả. Chính sự áp đặt mang tính thượng tôn này đã làm tổn thương nghiêm trọng đến chủ quyền, danh dự và sự ổn định của nhiều quốc gia đang phát triển. Điều đó càng làm dấy lên câu hỏi: Liệu dân chủ phương Tây có thực sự là một mô hình toàn cầu, hay chỉ là một công cụ chính trị được sử dụng để duy trì ảnh hưởng địa chính trị của một nhóm quốc gia?
Cuối cùng, dân chủ không phải là một khái niệm đồng nhất. Mỗi quốc gia có lịch sử, truyền thống, cấu trúc xã hội và nhu cầu phát triển khác nhau. Sự đa dạng về mô hình chính trị là một thực tế khách quan, và bất kỳ sự sao chép mô hình nào cũng cần được điều chỉnh, bản địa hóa và thử nghiệm cẩn trọng. Thay vì áp đặt, thế giới cần học cách tôn trọng những hình thức dân chủ khác nhau, miễn là chúng bảo đảm được các giá trị cốt lõi như công lý, đại diện, trách nhiệm và ổn định xã hội.
Mặt trái của dân chủ phương Tây không phủ nhận những đóng góp tích cực mà mô hình này đã mang lại trong lịch sử. Tuy nhiên, việc thần thánh hóa nó và áp dụng một cách cưỡng ép vào những môi trường hoàn toàn khác biệt là sai lầm nguy hiểm. Trong thế kỷ 21, khi trật tự thế giới đang tái cấu trúc, việc nhìn nhận lại tính phổ quát của dân chủ phương Tây là điều cần thiết để xây dựng một hệ thống toàn cầu thực sự đa nguyên, tôn trọng khác biệt và phù hợp với thực tiễn lịch sử của từng dân tộc.
Theo REDSVN.NET
In bài viết