Trong ảnh: Vladimir Petrovich Maslin (1931–2007), Phó Chủ tịch Hiệp hội Quốc tế các Tổ chức vì Hòa bình; Đại sứ Liên bang Nga tại Việt Nam Rashit Luftulovich Khamidulin; một cán bộ đại sứ quán; và tác giả (đứng đầu). Khoảnh khắc bà Nguyễn Thị Bình nhận chiếc khăn choàng lông tơ Orenburg—món quà thủ công tinh xảo từ các nghệ nhân vùng Orenburg, do Nghệ sĩ Nhân dân Nga/Liên Xô Lyudmila Georgievna Zykina gửi tặng.
Từ “lý tưởng tuổi trẻ” đến gắn bó gần nửa thế kỷ
Tôi trưởng thành vào những năm 1960—thời mà chủ nghĩa quốc tế, quyền tự do và độc lập của mỗi dân tộc là những giá trị được coi như thiêng liêng. Khi làm việc tại Câu lạc bộ Hữu nghị Quốc tế thuộc Cung Thiếu nhi Moskva, thanh niên chúng tôi biết rõ: ở Đông Dương đang diễn ra một cuộc chiến tàn khốc chống lại nhân dân Việt Nam, khiến lương tri nhiều nơi trên thế giới phẫn nộ.
Nhưng tôi không ngờ số phận lại đưa đẩy để gần nửa thế kỷ sau đó, tôi gắn bó với đất nước Việt Nam—và với phong trào đoàn kết quốc tế dành cho nhân dân Việt Nam.
Bước ngoặt đến vào năm 1973, tại một diễn đàn quốc tế của các lực lượng yêu chuộng hòa bình. Vì biết tiếng Pháp, tôi được phân công làm phiên dịch cho đoàn đại biểu Việt Nam. Sau sự kiện, ông Grigory Lakshin—nhà Việt Nam học hàng đầu Liên Xô, đồng thời là Tổng Thư ký Ủy ban Liên Xô ủng hộ Việt Nam—chuyển sang công tác khác; và tôi được đề nghị đảm nhiệm vị trí của ông tại Ủy ban.
Ủy ban này (thành lập tháng 8/1964) quy tụ nhiều nhân vật chính trị, xã hội tiêu biểu, điều phối các hoạt động đoàn kết với Việt Nam, vận động đóng góp cho quỹ viện trợ nhân đạo, và hỗ trợ các đoàn Việt Nam trong những chuyến công du quốc tế.
Chính từ đây, tôi có cơ duyên được gặp bà Nguyễn Thị Bình.
Một chính khách lớn, một đời giản dị
Gặp bà Nguyễn Thị Bình, tôi hiểu ngay: không thể không quý mến người phụ nữ ấy. Bà đẹp, thông minh, bản lĩnh. Nhưng điều khiến người ta nể phục nhất lại là sự khiêm nhường. Dù bà giữ cương vị Bộ trưởng Ngoại giao của Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và là gương mặt được thế giới biết đến, bà vẫn giản dị như một người thân trong gia đình.
Tôi nhớ một lần bà đến Moskva vào cuối thu, mặc áo khoác mỏng. Chúng tôi lập tức đưa bà đến khu phục vụ khách đặc biệt trong GUM để mua đồ ấm. Các nữ phiên dịch đi cùng đều bất ngờ: bà không chọn áo lông hay áo khoác cashmere, mà chọn một chiếc áo khoác giản dị nhất.
Tôi nhận ra bà vẫn đang tìm một thứ gì đó. Khi hỏi, bà nói muốn mua một bức tượng bán thân Lenin nhưng không thấy bày bán. Tôi chuyển đề nghị ấy cho Giám đốc cửa hàng; chỉ ít phút sau, bức tượng được mang tới từ quầy lưu niệm. Câu chuyện nhỏ, nhưng cho thấy rõ: bà luôn hướng về những giá trị tinh thần, không bị cuốn theo sự “đủ đầy” vật chất trước mắt.
“Đừng hoảng. Tôi có thể ngủ lại sân bay.”
Một kỷ niệm khác xảy ra vào những năm 1980. Bà bất ngờ đến Moskva, nhưng vì trục trặc kỹ thuật chúng tôi không nhận được thông báo trước, nên không đặt kịp khách sạn. Thời ấy, kiếm phòng khách sạn ở Moskva là chuyện không hề đơn giản.
4 giờ sáng, tôi nhận cuộc gọi từ sân bay Sheremetyevo. Bà Bình vừa hạ cánh. Giọng bà bình thản: bà chào tôi, dặn đừng hoảng, và nói bà có thể ngồi nghỉ nốt đêm trên ghế sân bay.
Tôi rối rít xin lỗi, nói sẽ đến đón ngay. Bà chỉ nhẹ nhàng đáp rằng trong đời bà từng phải ngủ cả trong buồng giam, và từng mắc võng tạm giữa rừng. Vì thế, ngủ tạm ở sân bay không phải chuyện đáng lo.
Dẫu vậy, tôi vẫn lập tức gọi taxi ra sân bay và đưa bà về căn hộ коммуналка (căn hộ tập thể) nhỏ bé của mình. Sau này bà nhiều lần mỉm cười nhắc lại: đó là lần đầu bà thấy đời sống bình dị của người dân Moskva “thật” đến thế nào.
Lần gặp cuối và lời tri ân thế giới
Lần cuối tôi được gặp bà là tại hội nghị kỷ niệm 40 năm ký kết Hiệp định Paris, tháng 1/2013. Tôi mang tặng bà một chiếc khăn choàng lông tơ Orenburg—bà vô cùng xúc động.
Trong bài phát biểu, bà nói đại ý: không thể không nhắc đến hàng triệu con người trên khắp thế giới—ở châu Âu, châu Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh, và đặc biệt là ở Liên Xô—những người đã đóng góp cho chiến thắng của nhân dân Việt Nam; và nhân dân Việt Nam luôn ghi nhớ tình cảm, sự ủng hộ quý báu ấy.
Tôi tự hào vì trong dòng chảy lớn lao đó, có một phần rất nhỏ công sức và tình yêu của tôi dành cho nhân dân Việt Nam.
Nguyễn Mạnh Hiền, UVBCH Hội đồng Hòa Bình và phát triển Việt Nam. (Theo hồi ức của ông Vladimir Petrovich gửi cho Website của Hội đồng Hòa bình và Phát triển Việt Nam)
In bài viết