Nguồn: Edward Luce, “America’s dangerous descent into mutual loathing,” Financial Times, 12/09/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Hạ viện Mỹ đã chẳng thể có nổi một phút im lặng vào thứ Tư ngày 10/09 sau vụ nổ súng nhắm vào Charlie Kirk, nhà tiên phong của phong trào MAGA. Chỉ vài giây sau lời kêu gọi mặc niệm của Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson, toàn bộ hội trường đã bị nhấn chìm trong một cuộc cãi vã ầm ĩ.
Lauren Boebert, Đảng viên Cộng hòa từ Colorado, được nghe thấy lẩm bẩm rằng “Cầu nguyện thầm lặng chỉ mang đến kết quả thầm lặng.” Trong lúc các đảng viên Dân chủ phản đối việc làm gián đoạn, Anna Paulina Luna, Đảng viên Cộng hòa từ Florida, hét lên: “Các người đã gây ra chuyện này. Các người phải chịu trách nhiệm cho việc này.” Và Jahana Hayes, Đảng viên Dân chủ từ Connecticut, đáp trả: “Vậy hãy thông qua luật về súng đi.”
Cảnh hỗn loạn ấy đã phơi bày bản chất của sự căm ghét chính trị lẫn nhau giữa những người Mỹ. Vụ sát hại Kirk – nhà hoạt động bảo thủ mà Tổng thống Donald Trump cho là đã giúp ông thu hút đông đảo cử tri trẻ tuổi vào tháng 11 năm ngoái – tuy kinh hoàng nhưng không hề bất ngờ. Các học giả nghiên cứu về rối loạn chính trị chỉ ra rằng chính ngôn từ bạo lực đã tạo ra một “cấu trúc cho phép” (permission structure) bạo lực thực sự.
Giọng điệu công kích ở Mỹ – hay việc phi nhân tính hóa đối thủ – đã trở nên tồi tệ hơn trong những năm qua. Song song với đó là sự gia tăng các vụ đe dọa giết người và âm mưu ám sát theo thống kê của FBI, bao gồm cả trong chiến dịch tranh cử năm ngoái của Trump. Nếu viên đạn đó lệch sang trái thêm một chút thì ông có lẽ đã chết. Xin lưu ý: kẻ mưu sát ông không có liên kết ý thức hệ rõ ràng nào.
Những sự cố khác bao gồm vụ Paul Pelosi, người chồng ngoài 80 tuổi của cựu Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi, bị một kẻ đột nhập nhà cánh hữu đánh vỡ hộp sọ vào năm 2022; âm mưu bắt cóc Gretchen Whitmer, Thống đốc Bang Michigan thuộc Đảng Dân chủ, do các thành viên của một nhóm bán quân sự thực hiện vào năm 2020; nỗ lực bất thành của một người ủng hộ mạnh mẽ quyền lựa chọn của phụ nữ vào năm 2022 nhằm tước đi mạng sống của Brett Kavanaugh, thẩm phán bảo thủ của Tối cao Pháp viện; và vụ sát hại Melissa Hortman, cựu Chủ tịch Hạ viện Bang Minnesota thuộc Đảng Dân chủ, và chồng bà, do một người theo chủ nghĩa dân tộc Thiên Chúa giáo thực hiện vào tháng 6 vừa qua.
Tất nhiên, sự kiện tai tiếng nhất là vụ tấn công Đồi Capitol ngày 06/01/2021, trong đó đám đông nhắm vào Mike Pence, Phó Tổng thống Đảng Cộng hòa, và Pelosi. Tổng cộng, nỗ lực ngăn chặn việc chứng nhận chiến thắng năm 2020 của Joe Biden đã cướp đi sinh mạng của bốn người. Nhưng trong những tháng tiếp theo, một số sĩ quan hành pháp có mặt ngày hôm đó đã tự tử.
Cuộc đảo chính bất thành ngày 06/01 là trường hợp rạn nứt độc nhất vô nhị trong lịch sử Mỹ. Tuy nhiên, những sát thủ chính trị đơn độc vẫn luôn hiện hữu trong nền chính trị nước này. Cho đến nay, những viên đạn đã cướp đi sinh mạng của bốn vị tổng thống – gần nhất là John F. Kennedy vào năm 1963.
Bạo lực chính trị ở Mỹ thường diễn ra theo chu kỳ. Chu kỳ gần nhất có sự tương đồng với chu kỳ ngày nay là thập niên 1960 và đầu thập niên 1970. Giai đoạn căng thẳng nhất là trong cuộc khủng hoảng năm 1968, khi biểu tượng dân quyền Martin Luther King Jr. bị bắn ở Memphis, theo sau là vụ ám sát Robert Kennedy, em trai của JFK, lúc bấy giờ đang là ứng viên tổng thống của Đảng Dân chủ, xảy ra ở Los Angeles chỉ vài tuần sau đó.
Vào đêm King bị ám sát, chính Robert Kennedy đã thông báo tin này cho đám đông người Mỹ gốc Phi ở Indianapolis và kêu gọi tinh thần hòa giải.
“Đối với những người da đen đang ở đây – vì có bằng chứng rõ ràng cho thấy thủ phạm là người da trắng – các bạn có thể đang cảm thấy cay đắng, căm hận, và khát khao trả thù,” Kennedy nói với đám đông. “Chúng ta có thể để đất nước đi theo hướng đó… Hoặc chúng ta có thể, như Martin Luther King đã làm, nỗ lực để thấu hiểu, cảm thông, và thay thế bạo lực, thay thế vết máu đã lan rộng khắp đất nước chúng ta, bằng nỗ lực thấu hiểu với lòng trắc ẩn và tình yêu thương.”
Dù bài diễn văn ứng khẩu của Kennedy đã xoa dịu đám đông, nhưng các cuộc bạo loạn trên toàn quốc sau cái chết của King vẫn thúc đẩy làn sóng “di cư của người da trắng” đến các vùng ngoại ô, vốn góp phần làm suy giảm nhiều thành quả dân quyền mà nước Mỹ vừa giành được. Những thành phố bốc cháy của nước Mỹ đã mang lại chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vào cuối năm đó cho Richard Nixon, người ra tranh cử với cương lĩnh tập trung vào chống tội phạm.
Tuy nhiên, cũng có những khác biệt quan trọng giữa thời điểm đó và hiện tại. Vụ ám sát King và Kennedy đã không kéo theo những lời kêu gọi trả thù ở cấp cao. Ngoại trừ một số nhóm cách mạng cánh tả và một số người theo chủ nghĩa phân biệt chủng tộc miền Nam, các nhân vật của công chúng ở cả hai đảng lớn đều bày tỏ lòng thương tiếc người bị ám sát và kêu gọi bình tĩnh. Và giọng điệu chủ yếu được định hình bởi Lyndon Johnson, Tổng thống Mỹ sắp mãn nhiệm.
Ngược lại, cái chết của Kirk đã khơi mào cho cuộc đổ lỗi ngay lập tức. “Nếu họ không để chúng ta yên, thì lựa chọn của chúng ta là chiến đấu hoặc là chết,” Elon Musk đăng trên nền tảng X của mình ngay sau khi gọi cánh tả là “đảng sát nhân.” Stephen Miller, Phó Chánh văn phòng của Trump và cũng là cố vấn đối nội có ảnh hưởng lớn nhất của ông, thì viết rằng số phận của nước Mỹ phụ thuộc vào việc đánh bại hệ tư tưởng tự do “đố kỵ, độc ác, và vô hồn… luôn luôn, một cách tất yếu và có chủ ý, dẫn đến bạo lực – bạo lực chống lại những người gìn giữ trật tự, những người gìn giữ đức tin, những người gìn giữ gia đình, những người gìn giữ tất cả những gì cao quý và đức hạnh trên thế giới này.”
Ngôn từ của Miller dường như không nhằm mục đích hạ nhiệt tình hình. Nhưng điều đáng chú ý trong thời điểm nhạy cảm này lại là ngôn từ của chính Tổng thống Mỹ. “Suốt nhiều năm, phe cánh tả cấp tiến đã so sánh những người Mỹ tuyệt vời như Charlie với Đức Quốc xã, hoặc những kẻ giết người hàng loạt và những tên tội phạm tồi tệ nhất thế giới – luận điệu này chính là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến nạn khủng bố mà chúng ta đang chứng kiến ở đất nước này ngày hôm nay,” Trump phát biểu trong bài diễn văn tối thứ Tư.
“Chính quyền của tôi sẽ lần lượt tìm ra những kẻ đã góp phần gây ra tội ác này và các hành vi bạo lực chính trị khác, bao gồm cả các tổ chức tài trợ và hỗ trợ cho chúng.”
Trump đưa ra lời cam kết đó từ trước khi có bất kỳ thông tin nào về kẻ ám sát Kirk. Hôm thứ Sáu ngày 12/09, chính quyền Mỹ cho biết họ đã bắt giữ một nghi phạm, được xác định là Tyler Robinson, 22 tuổi.
Trên mạng xã hội, không ít người theo khuynh hướng tự do bày tỏ sự hả hê kiểu “hắn đáng phải chịu như vậy” sau vụ sát hại Kirk. Dù làn sóng bạo lực chính trị gần đây ở Mỹ phần lớn đến từ các nhóm cực hữu, nhưng các cuộc thăm dò cho thấy sự ủng hộ bạo lực cũng đang gia tăng ở cánh tả.
Vụ ám sát giám đốc điều hành của UnitedHealthcare, Brian Thompson, tại New York vào cuối năm ngoái đã lan truyền chóng mặt. Theo một cuộc thăm dò, gần một phần ba số người dưới 45 tuổi có cái nhìn tích cực về kẻ bị cáo buộc giết Thompson, Luigi Mangione. Elizabeth Warren, thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ và cựu ứng viên tổng thống, nói rằng “người dân chỉ có thể chịu đựng đến một mức nào đó” trước “những hành vi đê tiện của các công ty bảo hiểm” – bà sau đó đã rút lại những bình luận này. Kết quả thăm dò cho thấy ngày càng có nhiều người tự nhận là theo chủ nghĩa tự do ủng hộ hành động bạo lực để đánh bại kẻ thù – với Trump và Musk dẫn đầu danh sách mục tiêu. Kirk, người mạnh mẽ phản đối việc kiểm soát súng đạn, cũng là nhân vật gây khó chịu hàng đầu trong mắt cánh tả.
Tuy nhiên, sẽ là thiếu trung thực về mặt trí tuệ nếu chúng ta đổ lỗi cho cả hai phe một cách ngang bằng như nhau. Ngay trong ngày đầu nhậm chức, Trump đã ân xá cho hơn 1.500 tội phạm liên quan đến bạo loạn ngày 06/01 – những người mà ông nhiều lần ca ngợi là anh hùng. Suốt nhiều năm, các cơ quan liên bang đã cảnh báo rằng mối đe dọa khủng bố chính của nước Mỹ đến từ phe cực hữu – cả những kẻ đơn độc lẫn các nhóm dân quân có tổ chức. Trong khi chính quyền Biden tăng cường giám sát các mối đe dọa như vậy, thì FBI và Bộ An ninh Nội địa của Trump lại đóng cửa các đơn vị này.
Lời lẽ của Trump cũng thường xuyên đi kèm hình ảnh bạo lực. Hồi đầu tuần, Trump đã đăng một meme do AI tạo ra, miêu tả ông là Trung tá Kilgore trong bộ phim Apocalypse Now (Ngày Tận thế). Nhân vật do Robert Duvall thủ vai nói rằng: “Tôi thích mùi bom napalm vào buổi sáng” trong lúc trực thăng Mỹ đột kích một cứ điểm của cộng sản Việt Nam. Trump, người tuần trước vừa ban hành sắc lệnh hành pháp đổi tên Bộ Quốc phòng Mỹ thành Bộ Chiến tranh, chọn đăng một bức ảnh ông trong trang phục của Kilgore với tiêu đề Chipocalypse Now (Chicago tận thế) với hình nền là Chicago đang bốc cháy.
“Tôi thích mùi trục xuất vào buổi sáng” là dòng chữ đi kèm ảnh đại diện của Trump. “Chicago sắp hiểu tại sao cơ quan này lại được gọi là Bộ Chiến tranh.” Sau khi quân đội Mỹ được triển khai trên đường phố Los Angeles và Washington D.C., Chicago dự kiến sẽ là nơi tiếp theo.
Lịch sử, cũng như phim ảnh, chỉ hé lộ những manh mối ít ỏi về những gì có thể xảy ra tiếp theo. Trong lịch sử nước Mỹ, chưa từng có vị tổng thống nào mô tả vai trò của mình theo cách gây leo thang căng thẳng như vậy. Nhiều người đã ví cái chết của Kirk với vụ hỏa hoạn Reichstag năm 1933 mà Adolf Hitler dùng làm cái cớ để ban bố tình trạng khẩn cấp. Phép so sánh thái quá này cho thấy Trump có thể biến Kirk thành một vị anh hùng tử vì đạo để biện minh cho việc thâu tóm quyền lực trắng trợn. Nhưng lịch sử Đức Quốc xã lại kém giá trị tham khảo hơn lịch sử nước Mỹ khi dự đoán những gì có thể xảy ra hiện nay.
Những lời cuối cùng Kirk nghe được từ một người khác là: “Anh có biết đã có bao nhiêu kẻ xả súng hàng loạt ở Mỹ trong 10 năm qua không?” Khi Kirk còn đang yêu cầu người đó nói rõ hơn thì viên đạn đã bắn trúng ông. Hồi năm 2023, khi phát biểu về Tu chính án thứ Hai của Mỹ liên quan đến quyền sở hữu súng, Kirk nói: “Đáng buồn là có một số người chết vì súng mỗi năm, nhưng tôi nghĩ cái giá phải trả vẫn xứng đáng, để chúng ta có Tu chính án thứ Hai nhằm bảo vệ các quyền thiêng liêng khác do Chúa ban tặng. Đó là một thỏa thuận khôn ngoan. Một thỏa thuận hợp lý.”
Nếu có thời điểm nào phù hợp để nền chính trị Mỹ đặt câu hỏi về sự đánh đổi mà Kirk nêu ra, thì đó chính là lúc này. Nhưng có lẽ đó chỉ là suy nghĩ viển vông. Trump đã ra lệnh treo cờ rủ trên khắp nước Mỹ để tưởng niệm Kirk, một sự tôn vinh thường chỉ dành cho các cựu tổng thống và các nhân vật công chúng quan trọng hàng đầu. Ông cũng truy tặng Kirk Huân chương Tự do của Tổng thống. Luôn có một khả năng để nước Mỹ thoát khỏi vòng luẩn quẩn của những lời cáo buộc lẫn nhau và tránh nguy cơ trượt vào vòng xoáy của những điều tồi tệ hơn. Nhưng nếu không có sự dẫn dắt từ chính tổng thống, thật khó để hình dung điều đó xảy ra.
Theo Nghiên cứu Quốc tế
In bài viết