Xung đột Iran-Israel bước sang ngày thứ tám và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt khi hai bên vẫn tiếp tục những đòn "ăn miếng trả miếng" tấn công vào lãnh thổ của nhau. Dù trận địa đang nóng nhưng Mỹ và Iran dường như đã "bật" những tín hiệu đàm phán, mong giảm căng thẳng cho cuộc chiến.
Đã có tín hiệu đàm phán
Về phía Mỹ, trả lời báo chí hôm 18-6, khi được hỏi liệu ông có nghĩ rằng đã quá muộn để đàm phán một thỏa thuận mới nhằm hạn chế chương trình hạt nhân của Iran hay không, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng “không có gì là quá muộn cả". Ông Trump cũng cho biết phía Iran đã tìm cách đàm phán và thậm chí còn đề xuất cử một phái đoàn tới Nhà Trắng để thảo luận, tờ The New York Times đưa tin.
Trước đó, ông Trump liên tục đe dọa và gửi “tối hậu thư” tới Iran. Ông Trump nói rằng Mỹ biết nơi ẩn náu của Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei nhưng chưa muốn hạ ông này, đồng thời khẳng định “chúng tôi đã kiểm soát toàn diện vùng trời Iran” và hãy đầu hàng vô điều kiện.
Bình luận về những phát ngôn cứng rắn này, ông Carl Skadian, phó Giám đốc Viện Trung Đông (ĐH Quốc gia Singapore) cho rằng rất có thể ông Trump đang sử dụng chiến thuật ưa thích của mình là dồn đối phương vào chân tường để cố gắng đạt được một thỏa thuận chứ không hẳn Mỹ sẽ nhúng tay vào cuộc chiến chống Iran cùng với Israel. Như có thể thấy trước đây, ông Trump đã nhiều lần “mạnh miệng” với lãnh đạo Ukraine và sau đó đã đạt được thỏa thuận khoáng sản mà nước này muốn ký với Kiev.
Trong chiến dịch tranh cử và những tháng sau khi nhậm chức, Tổng thống Trump nhiều lần phản đối việc đưa Mỹ vào "những cuộc chiến tranh vô tận và ngớ ngẩn" ở Trung Đông. Cho đến nay, ông Trump đã giữ lời, ngoại trừ quyết định mở chiến dịch ném bom chống lại lực lượng vũ trang Houthis ở Yemen.
Về phần mình, hôm 18-6, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi khẳng định những hành động đáp trả của Tehran là để tự vệ trước đòn đánh vô lý - chiến dịch Sư tử trỗi dậy - của Israel. Bất chấp xung đột đang diễn ra với Israel, ông Araghchi khẳng định Iran "vẫn cam kết theo đuổi ngoại giao" và nghiêm túc với con đường này.
Một nhà ngoại giao cấp cao Iran cũng nói với tờ The New York Times rằng Iran sẵn sàng đàm phán với Mỹ. Nhà ngoại giao này nói rằng Iran sẽ chấp nhận ý tưởng gặp mặt sớm mà ông Trump đề xuất hôm 16-6, trong đó, ông Trump nói rằng Iran có thể gặp đặc phái viên Mỹ ở Trung Đông là ông Steve Witkoff hoặc Phó Tổng thống JD Vance. Theo nguồn tin, Bộ trưởng Ngoại giao Iran sẽ chấp nhận cuộc họp như vậy để thảo luận về lệnh ngừng bắn với Israel và chương trình hạt nhân của Iran.
Cánh cửa rộng đến đâu?
Dù đã phát đi những tín hiệu đàm phán nhưng việc đi đến một thỏa thuận hạt nhân giữa Mỹ và Iran qua đó chấm dứt xung đột Israel-Iran còn rất xa.
TS. Majid Rafizadeh, nhà khoa học chính trị chuyên về Trung Đông và chính sách đối ngoại Mỹ, đánh giá rằng đây là “một trong những thách thức khó khăn và nan giải nhất trong ngoại giao quốc tế”. Bởi đây không chỉ đơn thuần là vấn đề đàm phán giữa hai chính phủ mà là sự giao thoa đầy bất ổn của các hệ tư tưởng, các tầm nhìn chiến lược đối đầu, những bất bình trong lịch sử và ảnh hưởng mạnh mẽ của các tác nhân chính trị trong nước và khu vực.
Theo TS. Rafizadeh, rào cản căn cơ nhất vẫn là khoảng cách lớn giữa những gì Mỹ yêu cầu và những gì Iran sẵn sàng chấp nhận. Iran đã đề xuất khôi phục Thỏa thuận hạt nhân Iran (JCPOA) với những điều chỉnh nhỏ và đảm bảo rằng Mỹ sẽ không đơn phương rút lui một lần nữa. Điều này có nghĩa là Iran sẽ trở lại với việc làm giàu hạn chế uranium, cho phép tăng cường thanh tra quốc tế và được nới lỏng các lệnh trừng phạt.
Tuy nhiên, chính quyền ông Trump đã đề xuất một khuôn khổ hoàn toàn mới mà trong đó việc làm giàu uranium sẽ diễn ra bên ngoài Iran, có khả năng là trong một tập đoàn khu vực bao gồm các quốc gia như Saudi Arabia, Qatar hoặc Các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất. Theo góc nhìn của Iran, đây không phải là một sự thỏa hiệp thực sự mà là sự khởi đầu không triển vọng bởi nó tước đi quyền làm chủ của Iran và khiến họ phụ thuộc vào các đối thủ trong khu vực.
Tại Mỹ, bất kỳ chính quyền nào theo đuổi ngoại giao với Iran đều phải cân nhắc không chỉ quốc hội mà còn cả tâm trạng chung trong đảng Cộng hòa và dư luận. Đảng Cộng hòa có lập trường gần như nhất quán là chống lại bất kỳ thỏa thuận nào cho phép Iran làm giàu uranium trên lãnh thổ của mình.
Về phía Iran, ngay cả khi tổng thống và bộ trưởng ngoại giao tỏ ra cởi mở với các cuộc đàm phán, thì quyền lực thực sự thường nằm trong tay Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), vốn là những thế lực hoài nghi về những thỏa thuận với phương Tây.
TS. Rafizadeh cho rằng đối với Tehran, độc lập hạt nhân gắn liền với phẩm giá quốc gia. Còn với Washington dưới thời ông Trump cũng như Israel, điều đó là lằn ranh đỏ và không thể chấp nhận được. Như vậy, khả năng đạt được một giải pháp ngoại giao hòa bình giữa Mỹ và Iran là khá chông gai, nhất là khi chiến dịch của Israel bắt đầu đã khiến Mỹ và Iran hủy bỏ lịch trình đàm phán dự kiến diễn ra vào ngày 15-6.
Ông Trump nói về việc ông Putin muốn hòa giải Iran-Israel
Ngày 18-6, Tổng thống Nga Vladimir Putin đề xuất Nga sẽ làm trung gian hòa giải xung đột Israel-Iran, nhấn mạnh rằng Moscow có thể giúp thảo luận một giải pháp vừa cho phép Tehran theo đuổi chương trình nguyên tử hòa bình vừa xoa dịu mối lo ngại về an ninh của Israel, theo tờ The Times of Israel.
Ông Putin cho biết Nga đã trình bày ý tưởng giải quyết xung đột với Iran, Israel và Mỹ và nhấn mạnh Nga không ép buộc bất cứ bên nào mà chỉ nói về việc Nga nhìn thấy một cách có thể thoát khỏi căng thẳng hiện tại.
Tại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông đã nói chuyện với ông Putin vào ngày 17-6 và ông Putin thực sự đã đề xuất Nga giúp làm trung gian hòa giải xung đột Iran-Israel, theo tạp chí Newsweek.
Ông Trump cho biết ông đã nói với ông Putin rằng hãy giúp ông một việc đó là lãnh đạo Nga hãy "tự làm trung gian hòa giải" trong cuộc chiến với Ukraine và sau đó có thể lo cho cuộc xung đột Israel-Iran.
Vài ngày trước đó, ông Trump nói rằng ông sẵn sàng để tổng thống Nga làm trung gian cho xung đột Iran-Israel.
ĐỨC HIỀN/TheoPLO
In bài viết