Cuộc xung đột Israel-Hamas đã bước sang năm thứ 3, sau cuộc tấn công của Hamas vào Israel ngày 7-10-2023 dẫn tới việc Israel mở chiến dịch sang Dải Gaza một ngày sau đó. Sau 2 năm xung đột, Dải Gaza - vùng lãnh thổ rộng khoảng 365 km² với 2,1 triệu dân - đã gần như bị tàn phá hoàn toàn. Những con số thống kê cho thấy quy mô tổn thất chưa từng có ở dải đất này, phản ánh phần nào mức độ nghiệt ngã mà người dân nơi đây đang phải gánh chịu.
Những con số đau thương
Chiến sự bắt đầu khi lực lượng Hamas mở cuộc tấn công bất ngờ vào Israel. Khoảng 1.200 người thiệt mạng và 251 người bị bắt làm con tin. Israel sau đó mở chiến dịch phản công quy mô lớn với mục tiêu tiêu diệt Hamas và giải cứu con tin.
Chiến sự hàng ngày hàng giờ đã khiến nghĩa trang chật kín, các mộ tập thể xuất hiện khắp nơi. Theo Bộ Y tế Gaza, hơn 67.000 người Palestine đã thiệt mạng và gần 170.000 người bị thương ở Gaza trong 2 năm chiến sự. Trong số đó, khoảng 40.000 người bị thương tật vĩnh viễn, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Con số thương vong chưa tính đến hàng nghìn người được cho là vẫn còn bị mắc kẹt dưới các đống đổ nát, theo đài NPR.
Trung bình, cứ 10 người dân Gaza thì 1 người đã chết hoặc bị thương do các cuộc không kích. 9 người phải rời bỏ nhà cửa, 3 người không có gì để ăn trong nhiều ngày. Cứ 100 trẻ em thì có 4 em mất cha hoặc mẹ hoặc cả hai. Trong số 10 ngôi nhà trước chiến tranh, 9 ngôi nhà đã bị phá hủy; 8 trong 10 tòa nhà bị hư hại hoặc bị phá hủy; 8 trong 10 mẫu đất nông nghiệp bị cày nát. Hàng loạt khu dân cư, trường học, bệnh viện và nhà thờ Hồi giáo bị san phẳng. Hình ảnh vệ tinh của Liên Hợp Quốc cho thấy hơn 102.000 công trình bị phá hủy - khối lượng đổ nát được ước tính lớn gấp 12 lần kim tự tháp Giza ở Ai Cập.
Lực lượng Israel hiện nay kiểm soát phần lớn lãnh thổ Gaza. Gần như toàn bộ dân số Gaza hiện phải di tản, nhiều gia đình phải di chuyển liên tục để tránh bom đạn. Các trại tạm cư chật chội và thiếu thốn trải dài ở khu vực phía nam.
Khủng hoảng nhân đạo ngày càng nghiêm trọng. Khoảng 30% dân số Gaza phải chịu cảnh đói triền miên, nhiều trẻ sơ sinh suy dinh dưỡng nặng. Trong khi các tổ chức cứu trợ quốc tế cảnh báo tình trạng nạn đói lan rộng, Israel bác bỏ kết luận này.
“Địa ngục trần gian” là lời mà Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres dùng để mô tả Dải Gaza, nơi ông nói “quy mô của sự chết chóc và tàn phá vượt xa bất kỳ cuộc xung đột nào trong nhiệm kỳ của tôi”.
Ánh sáng “le lói” cuối đường hầm
Bất chấp sự can thiệp liên tục từ các bên trung gian chủ chốt như Ai Cập, Qatar, Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ, những lệnh ngừng bắn ngắn ngủi đạt được trong hai năm qua đều nhanh chóng tan vỡ, cho thấy thách thức khổng lồ trong việc kiến tạo hòa bình. Hàng nghìn sinh mạng vô tội, đặc biệt phụ nữ và trẻ em, vẫn đang bị đe dọa từng giờ.
Giữa lúc chiến sự leo thang, thế giới hồi hộp dõi theo một diễn biến đáng chú ý: các quan chức Israel và các lãnh đạo Hamas bắt đầu vòng đàm phán gián tiếp tại Sharm el-Sheikh, Ai Cập. Tâm điểm của các cuộc thảo luận là "Kế hoạch Hòa bình Gaza 20 điểm" do Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất ngày 29-9.
Kế hoạch này phác thảo một lộ trình gồm: ngừng bắn ngay lập tức, trao đổi con tin và tù nhân, rút quân Israel theo lộ trình, giải giáp Hamas, thành lập chính quyền chuyển tiếp quốc tế. Động thái này được giới quan sát coi là một tín hiệu tích cực và có triển vọng nhất từ trước tới nay để chấm dứt chiến sự.
Ngày 7-10, Hamas tuyên bố sẵn sàng thống nhất thỏa thuận dựa trên kế hoạch của Mỹ, nhưng đi kèm với các yêu cầu riêng biệt. Thủ tướng Qatar - ông Sheikh Mohamed bin Abdurahman al-Thani và các nhà trung gian Mỹ đã có mặt tại Ai Cập để thúc đẩy các cuộc đàm phán cấp cao. Nguồn tin của hãng Reuters ghi nhận không khí tích cực hơn trong phiên làm việc, với phiên họp ngày 8-10 được xem là dấu hiệu then chốt cho bất kỳ tiến triển nào.
Sự sẵn sàng đàm phán của Hamas đi kèm với điều kiện tiên quyết là phải có “sự bảo đảm” để chiến tranh chấm dứt và “không tái diễn”. Các lãnh đạo cấp cao của Hamas khẳng định mục tiêu là một lệnh ngừng bắn vĩnh viễn và toàn diện, cùng với việc Israel rút quân hoàn toàn và sự khởi động tái thiết quy mô lớn dưới sự giám sát của một cơ quan kỹ trị Palestine.
Tuy nhiên, rào cản lớn nhất vẫn là vấn đề giải giáp. Trong khi Mỹ và Israel yêu cầu Hamas giải giáp vũ khí, một liên minh các phe phái Palestine, bao gồm Hamas, kiên quyết tuyên bố sẽ tiếp tục đấu tranh và không ai được phép tước bỏ vũ khí của người dân Palestine. Thủ tướng Israel - ông Benjamin Netanyahu cũng tái khẳng định mục tiêu không đổi: đưa toàn bộ con tin trở về, xóa bỏ quyền kiểm soát của Hamas, và bảo đảm Gaza không còn là mối đe dọa đối với Israel.
Mặc dù được đánh giá là có triển vọng, lãnh đạo các bên đều kêu gọi thận trọng không lạc quan quá mức về khả năng đạt được thỏa thuận nhanh chóng. Ngay cả khi một thỏa thuận ngừng bắn được ký kết, nhiều câu hỏi lớn vẫn còn bỏ ngỏ: Ai sẽ điều hành và tái thiết Gaza? Ai sẽ chi trả cho công cuộc phục hồi tốn kém này? Cả Tổng thống Trump và Thủ tướng Netanyahu đều loại trừ khả năng Hamas tham gia vào quá trình này.
Giới phân tích cảnh báo rằng kế hoạch của ông Trump, dù mang lại hy vọng giảm thương vong và tăng cường hỗ trợ nhân đạo, lại không giải quyết được gốc rễ của xung đột là quyền tự quyết của người Palestine.
Về triển vọng hòa bình bền vững ở Trung Đông, giới phân tích tỏ ra thận trọng hơn. “Ngọn lửa vẫn đang cháy, thương vong vẫn tiếp diễn, tác động của cuộc chiến đã vượt xa Gaza. Điều đó có nghĩa là Trung Đông đang lao nhanh về phía bất ổn và hỗn loạn lớn hơn” - nhà phân tích chính trị người Palestine Hussam al-Dajani nhận định.
Ở khía cạnh tích cực, lịch sử cho thấy rằng ngay cả trong những cuộc xung đột tưởng chừng không thể hóa giải, hòa bình vẫn có thể đạt được khi ý chí chính trị đủ mạnh để nắm bắt thời cơ.
Sự đồng thuận hiếm có của cộng đồng quốc tế, cùng với nỗ lực gây sức ép từ Tổng thống Trump đối với cả Hamas và Israel, cũng như tình trạng kiệt quệ của hai bên tham chiến, có thể tạo nên cơ hội đó, theo tờ The Conversation.
Nếu cơ hội này được duy trì - nếu cộng đồng quốc tế tiếp tục quan tâm và thúc đẩy các bước đi thực chất sau thỏa thuận ngừng bắn, nếu những tiếng nói ôn hòa từ cả hai phía được lắng nghe - thì có lẽ, tia hy vọng le lói hôm nay có thể trở thành ánh sáng thật sự của hòa bình.
Hai năm chiến sự Gaza: Trung Đông đổi thay mãi mãi
Hai năm sau cuộc tấn công ngày 7-10-2023 của Hamas, chiến sự đã làm thay đổi toàn bộ cục diện Trung Đông. Từ một xung đột giới hạn, cuộc chiến nhanh chóng lan rộng, định hình lại trật tự khu vực cả về chính trị, quân sự lẫn ngoại giao, theo hãng tin Axios.
Israel giành nhiều thắng lợi quân sự nhưng đánh mất đáng kể vị thế quốc tế. Sự ủng hộ đối với quyền lợi và việc công nhận Nhà nước Palestine tăng mạnh, trong khi các quốc gia Ả Rập - vốn từng mở hướng bình thường hóa với Israel - nay đồng loạt thận trọng hoặc quay lưng.
Tại Iran, 12 ngày không kích của Israel với sự hỗ trợ của Mỹ đã phá hoại nghiêm trọng chương trình hạt nhân của Tehran. Ở Lebanon, lãnh đạo Hezbollah bị ám sát, tổ chức này suy yếu, mở đường cho một tổng thống thân Mỹ lên nắm quyền. Chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad ở Syria sụp đổ sau 50 năm cầm quyền. Còn tại Iraq, các nhóm dân quân thân Iran buộc phải rút lui dưới sức ép quốc tế.
Trong khi đó, Yemen trở thành điểm nóng mới khi lực lượng Houthis vẫn duy trì sức kháng cự mạnh mẽ. Căng thẳng lan sang Vùng Vịnh, buộc các quốc gia khu vực này vào cuộc tìm kiếm giải pháp hòa bình. Chính trong bối cảnh này, kế hoạch hòa bình của Tổng thống Trump ra đời, với mục tiêu khôi phục tiến trình bình thường hóa giữa Israel và thế giới Ả Rập.
Sau hai năm chiến tranh, Trung Đông bước vào kỷ nguyên mới - nơi cán cân quyền lực thay đổi, liên minh dịch chuyển và những vết thương chính trị vẫn chưa thể lành.
DƯƠNG KHANG/Theo PLO
In bài viết