Nguồn: “China wants a military base in the heart of the Pacific”, The Economist, 09/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Trung Quốc không được mời nhưng đặc phái viên của họ cho khu vực Thái Bình Dương vẫn dự định có mặt tại Honiara để công bố các gói viện trợ và thỏa thuận kinh doanh mới, đồng thời gây áp lực để các nhà lãnh đạo quốc đảo Thái Bình Dương ưu ái Trung Quốc hơn phương Tây. Nỗ lực ngoại giao đầy quyết đoán này là một phần của cuộc cạnh tranh khu vực mà các quan chức Úc ví như “một trận đấu cận chiến”. Trung Quốc đang tìm cách thiết lập các vị thế ngoại giao, kinh tế và quân sự trên khắp Thái Bình Dương. Và các nước bảo trợ truyền thống của khu vực—Mỹ, Úc, và New Zealand—đang cố gắng chống trả.

Trung Quốc đã là đối tác kinh tế thống trị của nhiều quốc gia nhỏ trong khu vực. Các quan chức Mỹ cho biết Trung Quốc cũng muốn đóng quân đội ở Thái Bình Dương. Trung Quốc được cho là đã tìm cách tiếp cận đặc quyền với các cảng hoặc sân bay ở ít nhất năm quốc gia Thái Bình Dương. Hiện tại, các tàu hải quân và máy bay không quân của Trung Quốc đang thăm viếng khu vực này thường xuyên hơn, với mục đích bề ngoài là cung cấp viện trợ. Việc có một sự hiện diện quân sự lâu dài hơn trong khu vực sẽ giúp Trung Quốc dễ dàng áp đặt lên các quốc gia nhỏ ở Thái Bình Dương. Và nếu xung đột nổ ra ở Đài Loan, chẳng hạn, điều này sẽ làm phức tạp kế hoạch chiến tranh của Mỹ và Úc.

Các quan chức Mỹ, Úc và New Zealand cho rằng Trung Quốc đã có một căn cứ trong khu vực nếu không nhờ những nỗ lực của họ nhằm ngăn chặn điều đó. Tuy nhiên, Mihai Sora từ Viện Lowy, một think-tank ở Sydney, cho biết việc Trung Quốc tiếp cận các cơ sở thương mại như cảng, vốn có thể hữu ích trong một cuộc xung đột, cũng là một mối lo ngại gần như tương đương. Ông nói những địa điểm này “có tất cả các yếu tố nền tảng, ngay cả khi không có tấm biển nào ghi, ‘Đây là căn cứ quân sự của Trung Quốc’ ở phía trước”.

Từ năm 2019, các công ty nhà nước Trung Quốc đã tìm cách thuê một bến cảng nước sâu ở Quần đảo Solomon. Một số bến cảng này nằm cạnh các đường băng được các thủy thủ Mỹ xây dựng trong Thế chiến II. Trong một trường hợp, một công ty Trung Quốc đã nói với các quan chức địa phương rằng một cảng đề xuất sẽ được hải quân Trung Quốc sử dụng. Các nỗ lực nhằm đảm bảo các cơ sở tương tự đã bị từ chối ở Kiribati, Samoa và Papua New Guinea.

Một lĩnh vực ảnh hưởng khác của Trung Quốc là cảnh sát. Chỉ có ba quốc gia đảo Thái Bình Dương có lực lượng vũ trang, vì vậy các sáng kiến chung giữa các lực lượng cảnh sát là cách chính để các nơi này có thể hợp tác với bên ngoài về an ninh. Trung Quốc có cảnh sát riêng trên thực địa tại ba quốc gia Thái Bình Dương, bao gồm Kiribati, chuỗi đảo Thái Bình Dương gần Hawaii nhất, và Vanuatu, gần Úc nhất (họ được cho là đang huấn luyện cảnh sát địa phương, cùng các nhiệm vụ khác). Năm 2023, Trung Quốc đã ký một thỏa thuận để tăng cường an ninh cho Đại hội Thể thao Thái Bình Dương, được tổ chức tại Quần đảo Solomon năm đó. Các vận động viên đã rời đi khi đại hội kết thúc, nhưng cảnh sát Trung Quốc vẫn ở lại.

Không phải tất cả các quốc đảo Thái Bình Dương đều dễ bị ảnh hưởng bởi Trung Quốc như nhau. Các nhà địa lý chia khu vực này thành ba khu vực (xem bản đồ). Micronesia có mối quan hệ lịch sử và chính trị với Mỹ; Polynesia có xu hướng xem New Zealand là cường quốc trong khu vực; Melanesia có mối quan hệ gần gũi nhất với Úc.

Chính các quốc gia Melanesia, nhiều nước trong số đó bị chi phối bởi kiểu chính trị bảo trợ, đã tỏ ra cởi mở nhất với những lời đề nghị của Trung Quốc. Và trong nhóm đó, đặc biệt là Quần đảo Solomon, nơi Trung Quốc đã thâm nhập sâu nhất. Các công ty Trung Quốc có mặt khắp nơi ở đó; người dân địa phương gọi một công ty, CCECC, là “China China Everything China China” (Trung Quốc, Trung Quốc, Mọi thứ đều là Trung Quốc, Trung Quốc”. Nhiều người dân Solomon nói rằng họ không thích sự hiện diện của Trung Quốc. Nhưng các chính trị gia và quan chức lại đứng ra bảo vệ Trung Quốc khi các hoạt động của họ ở quốc gia này bị giám sát.

Úc đã nỗ lực hết mình để ngăn chặn bước tiến xa hơn của Trung Quốc ở Solomon. Nước này đã viện trợ cho quốc gia này nhiều hơn Trung Quốc. Nhưng cuộc cạnh tranh đang rất cân bằng. Ở Honiara, một thị trấn chỉ có một con đường, người ta có thể tìm thấy cả biển quảng cáo của Úc và Trung Quốc, đều khoe khoang về sự hợp tác hào phóng.

Gần đây, Trung Quốc đã cố gắng sử dụng đòn bẩy của mình đối với Solomon để đạt được một mục tiêu lớn hơn nhiều—gây chia rẽ trong Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (PIF), tổ chức liên chính phủ chính của khu vực. Tổ chức này, với 18 quốc gia Thái Bình Dương là thành viên, từ lâu đã giúp thúc đẩy thương mại và giải quyết tranh chấp. Nhưng Trung Quốc xem đó là một trở ngại cho tham vọng của mình. Trong khi Úc và New Zealand là thành viên đầy đủ của PIF, Trung Quốc chỉ có thể tham dự các cuộc họp của tổ chức này với tư cách quan sát viên. Trung Quốc lo ngại khối này sẽ đưa ra các thỏa thuận làm cho mục tiêu của họ khó đạt được hơn.

Năm nay, Trung Quốc yêu cầu Solomon ngăn Đài Loan tham dự hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo Thái Bình Dương mà nước này đang đăng cai tại thủ đô của mình (Đài Loan, giống như Trung Quốc, thường được phép tham dự với tư cách quan sát viên). Điều này có khả năng gây ra một sự chia rẽ lớn giữa ba quốc đảo Thái Bình Dương vẫn tiếp tục công nhận Đài Loan và phần còn lại của khối. Các nhà phân tích cho rằng đây không chỉ là một nỗ lực khác của Trung Quốc nhằm loại Đài Loan ra khỏi các vấn đề quốc tế; đó là một nỗ lực phối hợp để chia rẽ các quốc đảo Thái Bình Dương. Sự cãi vã trong khối làm tăng khả năng Trung Quốc có thể thành lập một tổ chức ngoại giao đối thủ riêng, loại trừ Úc, New Zealand và các đảo công nhận Đài Loan. Trung Quốc đã mời các nhà lãnh đạo và bộ trưởng ngoại giao đó đến một cuộc họp mỗi năm.

Cuối cùng, Solomon đã đưa ra một thỏa hiệp. Không thể chống lại Trung Quốc, họ đã chọn cách cấm tất cả các quan sát viên không phải là thành viên tham dự cuộc họp—bao gồm Trung Quốc, Mỹ và EU. Điều này đang khiến nhiều người không hài lòng. Nhưng nó đã ngăn chặn các quốc gia ủng hộ Đài Loan tẩy chay sự kiện lớn này—một sự rạn nứt có thể gây ra những hậu quả lâu dài cho khu vực.

Đây chỉ là một cuộc giao tranh. Sẽ còn nhiều cuộc khác nữa. Như Penny Wong, Bộ trưởng Ngoại giao Úc, đã nói, Trung Quốc hiện đang tham gia vào “một cuộc cạnh tranh vĩnh viễn” để giành ảnh hưởng đối với Thái Bình Dương. Tại các sân bay, cảng biển và học viện cảnh sát trên khắp khu vực, hãy mong đợi các quan chức Trung Quốc sẽ tiếp tục đẩy vận may của họ.

Theo Nghiên cứu Quốc tế