Nguồn: “Is Xi Jinping in trouble?”, The Economist, 20/07/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Hàng năm cứ vào tháng Tám, người đàn ông quyền lực nhất thế giới biến mất khỏi tầm mắt. Chủ tịch Tập Cận Bình có thể sẽ rời Bắc Kinh vào tuần tới và cùng các quan chức cấp cao tới khu nghỉ dưỡng ven biển Bắc Đới Hà, cách thủ đô ba tiếng về phía đông, để nghỉ dưỡng dịp hè. Các nhân vật cấp cao của Đảng Cộng sản đã tụ tập tại các biệt thự ở đây từ thời Mao Trạch Đông. Mặc dù vậy, những lần vắng mặt kéo dài có thể khuấy động những đồn đoán sôi nổi bên ngoài Trung Quốc về quyền lực của nhà lãnh đạo.
Hội nghị mùa hè năm nay sẽ phản ánh thành công đáng kinh ngạc của ông Tập trong việc sắp xếp lại các quan chức cấp cao nhất của đảng: những cán bộ thời cũ đã không còn, già yếu hoặc bị gạt ra ngoài lề, và những người trung thành đang nắm quyền. Nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc dường như không có đối thủ lớn nào, ông lãnh đạo nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và lực lượng vũ trang lớn nhất thế giới mà không gặp bất kỳ sự phản đối nào. Đối với các nhà lãnh đạo thế giới, việc tiếp cận ông Tập là điều bắt buộc. Trong những ngày gần đây, ông Tập đã tiếp đón các ngoại trưởng của Ấn Độ và Nga và hội đàm với thủ tướng Úc. Và Mỹ vừa khẳng định rằng “khả năng cao” sẽ có một cuộc gặp giữa ông Tập và Tổng thống Donald Trump vào cuối năm nay.
Chính trị cao cấp của Trung Quốc vẫn là một chiếc “hộp đen”. Nếu một nhà lãnh đạo gặp rắc rối, người ngoài có thể là người cuối cùng biết tới chuyện đó. Nhưng các nhà phân tích hiện đang đồn đoán rằng phong cách cai trị của ông Tập có thể đang thay đổi một cách khó đoán. Ban đầu, ông củng cố hệ thống các ủy ban để nắm quyền kiểm soát bộ máy quan liêu, nhưng giờ ông lại nới lỏng sự kiểm soát này. Một số ủy ban chuyên trách nhất định, vốn là một loại ủy ban chuyên trách do ông Tập điều hành, đang họp ít thường xuyên hơn. Ở các ủy ban khác, ông giao phó cho các phụ tá đáng tin cậy thực hiện chương trình nghị sự của mình. Và ông xuất hiện trước công chúng ít thường xuyên hơn. Tuy nhiên, những diễn biến này, thay vì thách thức quyền lực của vị lãnh đạo đảng Trung Quốc, lại có thể tăng cường quyền lực của ông.
Nếu quả thực có sự thay đổi trong phong cách lãnh đạo, đây sẽ là một chuyển biến đáng ngạc nhiên đối với một người đã tập trung quyền lực một cách tàn nhẫn kể từ khi nhậm chức vào năm 2012. Số lượng quan chức bị điều tra đã tăng lên cùng với quyền lực của ông Tập: một cuộc trấn áp được khởi xướng vào tháng 4 năm 2024 đã dẫn đến việc 433.000 người bị điều tra. Các cuộc thanh trừng gần đây trong lực lượng vũ trang rất đáng chú ý. Một số tướng lĩnh từng nắm năm ghế Quân ủy Trung ương, cơ quan của đảng kiểm soát lực lượng vũ trang do ông Tập làm chủ tịch, đang bị điều tra hoặc đã biến mất khỏi tầm mắt. Ví dụ gần đây nhất, Hà Vệ Đông, sẽ là sĩ quan quân đội cấp cao nhất bị thất sủng kể từ năm 1967.
Lãnh đạo một đảng chỉ có đồng minh giúp giải quyết một số vấn đề, nhưng ông Tập dường như cảnh giác rằng nó cũng có thể tạo ra những vấn đề mới. Những người được chọn vì lòng trung thành có thể thiếu kinh nghiệm, không dám nói những sự thật mất lòng hoặc tìm thấy cơ hội tham nhũng. Ông Tập nói với 24 thành viên Bộ Chính trị vào ngày 30 tháng 6 rằng “công cuộc tự chỉnh đốn phải được siết chặt hơn nữa.”
Sau khi nhậm chức, Tập Cận Bình đã triển khai quyền lực thông qua một loạt các ủy ban đảng cho phép ông bỏ qua bộ máy nhà nước và các nhóm lợi ích khác. Là một vũ khí thể chế mạnh mẽ, chúng cũng cho phép ông gạt bỏ các quan chức không do ông lựa chọn, chẳng hạn như cố Thủ tướng Lý Khắc Cường. Ông Tập đã thành lập gần một chục ủy ban của riêng mình, giám sát các lĩnh vực quản lý khác nhau và định hướng chương trình nghị sự trong nước. Nhưng giờ đây, ông thường gửi các chỉ thị bằng văn bản đến các cuộc họp liên quan hơn là tham dự, theo Neil Thomas của Asia Society, một tổ chức tư vấn của Mỹ.
Số lượng các cuộc họp như vậy cũng dường như đang giảm. Ủy ban quan trọng nhất, về cải cách kinh tế, đã họp 38 lần trong năm năm đầu tiên ông phụ trách. Kể từ năm 2022, ủy ban này chỉ họp sáu lần và không có cuộc họp nào được công bố công khai kể từ tháng 8 năm 2024. Các thông cáo của ủy ban cũng ngắn hơn, cho thấy ủy ban đang đưa ra ít quyết định hơn. Các ủy ban khác do ông Tập đứng đầu cũng giảm tần suất họp tương tự, Christopher Beddor của Gavekal Dragonomics, một công ty nghiên cứu, lưu ý.
Trong cuộc họp vào tháng 6, Bộ Chính trị đã tạo ra các quy định (mặc dù không công bố chúng) lần đầu tiên làm rõ trách nhiệm của các ủy ban đảng, hầu hết trong số đó vẫn do ông Tập làm chủ tịch. Đáng nói là, biên bản cuộc họp cho biết các ủy ban này cần “phối hợp đúng mức và triển khai hiệu quả mà không đi quá giới hạn quyền hạn của mình”. Các quy định mới là một phần trong nỗ lực của ông Tập nhằm “cai trị bằng các quy tắc”, có lẽ để chương trình nghị sự của ông vẫn được thực hiện ngay cả khi ông không có mặt trong phòng, Holly Snape của Đại học Glasgow cho biết. Tất cả những điều này dường như là một phần trong nỗ lực nhằm đảm bảo rằng đất nước phải tuyệt đối tuân theo sự lãnh đạo của Đảng, mà đứng đầu là ông Tập, và không có sự phân chia quyền lực nào.
Một thay đổi khác trong cách tiếp cận của ông Tập liên quan đến việc ủy quyền. Ông đã bắt đầu giao quyền quản lý một số ủy ban quan trọng cho cấp dưới. Việc hạn chế quyền lực của các nhóm có thể khiến ông Tập thoải mái hơn khi giao quyền kiểm soát chúng, Victor Shih của Đại học California, San Diego, lưu ý. Đặc biệt, ông Tập đã đặt niềm tin vào Thái Kỳ, người thực chất là Chánh Văn phòng của ông, Thủ tướng Lý Cường, Phó thủ tướng Đinh Tiết Tường. Mỗi người được giao một ủy ban đảng để lãnh đạo vào đầu năm 2023. Tất cả đều ngồi ở đỉnh cao quyền lực trong Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị bảy người và ông Tập đã phá vỡ thông lệ vào năm 2022 để thăng chức họ. Những người này rất thân cận với ông Tập, nhưng mối liên kết giữa bản thân họ lại lỏng lẻo.
Ông Thái được giới quan sát coi là cố vấn đáng tin cậy nhất của ông Tập. Ông Thái kiểm soát việc sắp xếp lịch trình, liên lạc và an ninh của ban lãnh đạo đảng. Điều bất thường là, ông đồng thời kiêm nhiệm quản lý toàn bộ hoạt động thường nhật của bộ máy hành chính cồng kềnh thuộc trung ương đảng. Tuy nhiên, ông Lý, người thường bị phớt lờ, dường như đã thu được nhiều lợi ích nhất từ việc nhà lãnh đạo hàng đầu dần dần trao bớt nhiệm vụ.
Ông Lý từng là chánh văn phòng của ông Tập từ năm 2004 đến 2007, thời điểm ông Tập còn là một tỉnh trưởng đang trên đà thăng tiến. Kể từ đó, ông Lý đã giành lại một số trách nhiệm mà người tiền nhiệm của ông bị tước đi, bao gồm cả quyền đưa ra ý kiến về chính sách kinh tế. Ông Lý cũng dường như được tin cậy: ông đã đến hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Brazil vào tháng 7 thay cho ông Tập. Đây là lần đầu tiên ông Tập vắng mặt tại cuộc họp trong 12 năm. Ông Lý cũng có ảnh hưởng đáng kể trong bộ máy nhà nước. Các quy tắc mới cho phép ông triệu tập các quan chức tùy ý và tổ chức các buổi nghiên cứu theo chủ đề do ông lựa chọn. Lãnh đạo duy nhất khác có quyền hạn như vậy là ông Tập.
Ông Lý có lẽ cũng đã hưởng lợi từ một sự kiện lạ lùng vào tháng 4, khi hai thành viên Bộ Chính trị đột ngột hoán đổi vị trí mà không có lời giải thích nào. Kết quả là một trong những đồng nghiệp cũ của ông Lý giờ đây giám sát các quyết định nhân sự của đảng, trước thềm đại hội đảng năm năm một lần sẽ diễn ra vào năm 2027 để quyết định việc bổ nhiệm các vị trí chủ chốt cho nhiệm kỳ chính phủ tiếp theo.
Giao phó công việc cho những người trung thành, trong khi không xác định người kế nhiệm (và do đó là đối thủ tiềm năng), có thể là dấu hiệu của một nhà lãnh đạo chuẩn bị cai trị đến hết đời. Ông Tập 72 tuổi (mẹ ông, Tề Tâm, 98 tuổi). Không có dấu hiệu nào cho thấy ông sẽ từ chức khi nhiệm kỳ năm năm thứ ba của ông kết thúc vào năm 2027. Trong những năm cuối đời, cả Mao và Đặng Tiểu Bình đều phân chia quyền lực để đảm bảo rằng cấp dưới đóng vai trò đối trọng để ngăn bất kỳ ai giành được quá nhiều ảnh hưởng. Họ trở nên giống như những nhà tiên tri, chỉ đạo về tư tưởng từ phía sau hậu trường. Theo thời gian, ông Tập có thể sẽ hình thành một hệ thống như vậy – một hệ thống mà quyền lực tối cao vẫn thuộc về ông, ngay cả khi ông vắng mặt.
Theo Nghiên cứu Quốc tế
In bài viết