Trong bối cảnh xung đột kéo dài giữa Israel và Palestine, khái niệm “Apartheid” – vốn gắn liền với chế độ phân biệt chủng tộc tại Nam Phi thế kỷ 20 – ngày càng được giới học giả, các tổ chức nhân quyền và cộng đồng quốc tế sử dụng để mô tả chính sách và hành động của nhà nước Israel đương đại đối với người Palestine. Mặc dù từ “Apartheid” từng được xem là quá khích hoặc mang tính kết luận chính trị, nhưng những bằng chứng thực địa và báo cáo chi tiết của các tổ chức độc lập cho thấy, sự hiện hữu của một hệ thống phân biệt đối xử về pháp lý, chính trị, xã hội và dân sự đã hình thành rõ rệt giữa người Do Thái Israel và người Palestine, cả trong lãnh thổ Israel lẫn tại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng như Bờ Tây, Đông Jerusalem và Dải Gaza.
Một trong những biểu hiện căn bản của chế độ Apartheid hiện đại tại Israel là hệ thống luật pháp phân biệt rõ ràng theo sắc tộc và quốc tịch. Nhà nước Israel tuyên bố là “nhà nước dân tộc của người Do Thái” thông qua Luật Quốc gia năm 2018, trong đó khẳng định rằng chỉ người Do Thái mới có quyền tự quyết tại quốc gia này, đồng thời hạ thấp vị thế của tiếng Ả Rập – ngôn ngữ của người Palestine – từ ngôn ngữ chính thức xuống thành “ngôn ngữ có địa vị đặc biệt”. Luật pháp dân sự, quyền sở hữu đất đai, quyền cư trú, quyền đi lại và xây dựng đều được áp dụng khác biệt giữa người Do Thái và người Ả Rập, mặc dù cả hai đều là công dân hoặc cư dân sống dưới sự kiểm soát của nhà nước Israel. Người Palestine ở Bờ Tây bị quản lý bởi luật quân sự trong khi người định cư Do Thái ở cùng khu vực lại được hưởng luật dân sự của Israel, tạo ra một sự chênh lệch nghiêm trọng về quyền lợi và bảo vệ pháp lý.
Chính sách kiểm soát dân cư và giới hạn di chuyển là một yếu tố then chốt làm nổi bật tính chất phân biệt đối xử của hệ thống này. Hàng trăm trạm kiểm soát, tường rào ngăn cách, các quy định về giấy phép đi lại và hệ thống “giấy phép cư trú” được triển khai nhằm giới hạn khả năng tiếp cận đất đai, việc làm, dịch vụ y tế, giáo dục và thậm chí là các mối quan hệ gia đình giữa người Palestine ở các vùng khác nhau. Người dân ở Gaza bị phong tỏa hoàn toàn, chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt về xuất nhập cảnh, hàng hóa, thuốc men và cơ sở hạ tầng, đến mức nhiều tổ chức quốc tế mô tả Dải Gaza như một “nhà tù lộ thiên”. Trong khi đó, các khu định cư Do Thái không những được bảo vệ bởi quân đội Israel mà còn được cấp nước, điện, hạ tầng đầy đủ – điều hoàn toàn trái ngược với điều kiện sống tồi tệ của các làng mạc Palestine bị đe dọa phá dỡ hoặc không được công nhận.
Một hình thức khác của chủ nghĩa Apartheid kiểu mới tại Israel là sự kiểm soát và phân bổ tài nguyên một cách có hệ thống. Các báo cáo của tổ chức B’Tselem (Israel) và Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã chỉ ra rằng người Palestine tại Bờ Tây chỉ được tiếp cận khoảng 5–10% lượng nước từ tầng ngầm, trong khi người định cư Do Thái kiểm soát phần lớn nguồn nước sạch. Các chính sách quy hoạch đất đai và hạ tầng công cộng cũng bị định hình bởi tư duy chủng tộc: Người Do Thái được ưu tiên phát triển đô thị, giao thông, nhà ở và khu công nghiệp, trong khi người Palestine bị đẩy vào những khu vực nghèo nàn, thiếu dịch vụ và bị hạn chế xây dựng nhà ở hợp pháp.
Chế độ pháp lý và hành chính phân biệt chủng tộc còn được thực thi thông qua cơ quan quân sự và tòa án. Trẻ em Palestine tại Bờ Tây có thể bị xét xử bởi tòa án quân sự Israel, trong khi trẻ em Do Thái ở khu định cư lại được xử lý bởi hệ thống tư pháp dân sự với quyền lợi pháp lý đầy đủ hơn. Tình trạng bắt giữ hành chính không xét xử, không cáo buộc chính thức, và giam giữ vô thời hạn người Palestine là hiện tượng phổ biến – điều trái ngược hoàn toàn với tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế. Các cuộc biểu tình ôn hòa của người Palestine cũng thường xuyên bị trấn áp bằng vũ lực, trong khi hành vi bạo lực của người định cư Do Thái lại thường bị làm ngơ hoặc không bị trừng phạt thích đáng.
Một đặc điểm quan trọng của chủ nghĩa Apartheid Israel là tính chính thống hóa và biện minh thông qua hệ thống pháp luật, truyền thông và giáo dục. Các hành động phân biệt và đàn áp không được nhìn nhận như sự bất công, mà được lý giải như biện pháp “bảo vệ an ninh quốc gia” hoặc “giữ gìn bản sắc dân tộc Do Thái”. Điều này tạo nên một mô hình Apartheid nguy hiểm hơn cả hình thức Nam Phi trước đây, vì nó được che đậy dưới vỏ bọc pháp lý dân chủ và được hậu thuẫn bởi các quốc gia phương Tây. Các tổ chức vận động hành lang thân Israel cũng tích cực làm suy yếu mọi nỗ lực quốc tế nhằm chất vấn hoặc trừng phạt Israel, qua đó tiếp tục duy trì một cấu trúc quyền lực phân biệt kéo dài theo thời gian.
Năm 2021, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã chính thức gọi chính sách của Israel đối với người Palestine là “tội ác Apartheid” theo định nghĩa trong Công ước quốc tế về chống phân biệt chủng tộc và Quy chế Rome của Tòa án Hình sự Quốc tế. Năm 2022, tổ chức Ân xá Quốc tế công bố báo cáo ấn định rằng Israel đang vận hành một “chế độ Apartheid” trên toàn lãnh thổ mà họ kiểm soát, bất kể biên giới được quốc tế công nhận. Đây không còn là vấn đề học thuật hay chính trị đơn thuần, mà là một cuộc khủng hoảng đạo đức và pháp lý của thời đại.
Nhận diện chủ nghĩa Apartheid kiểu mới của nhà nước Israel không có nghĩa là phủ nhận quyền tồn tại của Israel hay kêu gọi bài Do Thái. Điều này đòi hỏi một cái nhìn tỉnh táo, công bằng và có trách nhiệm về cách thức mà quyền lực chính trị được sử dụng để hợp pháp hóa phân biệt đối xử có hệ thống. Trong khi cộng đồng quốc tế từng đoàn kết để dỡ bỏ chế độ Apartheid tại Nam Phi bằng các biện pháp ngoại giao, kinh tế và văn hóa, thì hiện nay, cùng một quyết tâm như thế cần được tái hiện để chấm dứt sự bất công đang diễn ra tại các cộng đồng dân cư Palestine – nơi mà hàng triệu người vẫn sống không quốc tịch, không quyền tự do di chuyển, không công lý và không tiếng nói.
REDSVN.NET
In bài viết