Nguồn: James Palmer, “China Backs Iran in Fight Against Israel”, Foreign Policy, 17/06/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Tiêu điểm tuần này: Trung Quốc chọn phe trong xung đột Iran – Israel; Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình công du Kazakhstan; Trung Quốc gia tăng sức ép với Mỹ bằng đòn bẩy đất hiếm.
Trung Quốc ủng hộ Iran, lên án Israel
Trung Quốc đã đưa ra lập trường về cuộc xung đột đang diễn ra giữa Iran và Israel. Vào thứ Bảy, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Vương Nghị nói với người đồng cấp phía Israel trong một cuộc điện đàm rằng các cuộc không kích của Israel nhằm vào Iran là “không thể chấp nhận được” và là một “hành vi vi phạm luật pháp quốc tế”.
Ông Vương Nghị bày tỏ sự ủng hộ đối với người đồng cấp phía Iran trong việc “bảo vệ chủ quyền quốc gia [của Iran], bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp, cũng như đảm bảo an toàn cho người dân Iran”. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng lặp lại những bình luận này trong một tuyên bố vào hôm thứ Ba. Phản ứng của Trung Quốc lần này đanh thép và thẳng thắn hơn so với đợt xung đột giữa Iran và Israel vào mùa thu năm ngoái.
Trung Quốc đã huy động các nguồn lực ngoại giao, bao gồm cả lên án các cuộc không kích mới nhất của Israel thông qua Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) mà Iran là thành viên. Động thái này vấp phải phản ứng gay gắt từ Ấn Độ, một thành viên SCO có quan hệ thương mại quốc phòng chặt chẽ với Israel, vì không được tham vấn trước khi tuyên bố được đưa ra.
Iran đã xích lại gần hơn với Trung Quốc trong những năm gần đây, hai nước thường xuyên hợp tác trong các cuộc tập trận quân sự và đã ký một thỏa thuận hợp tác về kinh tế, quân sự và an ninh vào năm 2021. Hơn 90% lượng dầu xuất khẩu của Iran được bán sang Trung Quốc – thông qua một hệ thống lách luật nhằm tránh các ngân hàng và dịch vụ vận tải phương Tây, đồng thời sử dụng giao dịch bằng đồng nhân dân tệ nhằm tránh kích hoạt các lệnh trừng phạt.
Nếu Israel thành công trong việc làm gián đoạn ngành công nghiệp dầu mỏ của Iran, Trung Quốc có thể sẽ chịu tổn thất. Tuy nhiên, do Iran chỉ là nhà cung cấp dầu lớn thứ sáu của Trung Quốc, nên Bắc Kinh vẫn có thể chịu được cú sốc này.
Bất chấp những tuyên bố đanh thép của mình, Trung Quốc khó có khả năng hỗ trợ thêm cho Iran bất cứ điều gì ngoài hậu thuẫn về mặt ngôn từ. Bắc Kinh không mặn mà với việc bị cuốn sâu hơn vào các vấn đề ở Trung Đông, ngược lại còn hoan nghênh việc Mỹ bị phân tâm. Giới diều hâu ở Washington đã cố gắng miêu tả mối quan hệ Trung Quốc – Iran bền chặt hơn thực chất; nhưng Iran suy cho cùng chỉ nằm bên lề lợi ích cốt lõi của Trung Quốc.
Nếu can thiệp, Trung Quốc có lẽ sẽ gây sức ép buộc Iran không phong toả eo biển Hormuz như Tehran trước đây từng đe dọa. Dù nhà cung cấp dầu chính của Trung Quốc là Nga, nhưng khoảng một nửa lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc lại đến từ các nước vùng Vịnh. Một sự gián đoạn tại khu vực eo biển này, cùng với giá năng lượng tăng vọt sau đó, sẽ gây khó khăn cho nền kinh tế Trung Quốc vốn đang chật vật.
Trung Quốc có thể nuôi hy vọng đóng vai trò hòa giải, dựa trên cơ sở từng là trung gian hòa giải giữa Iran và Ả Rập Xê Út vào năm 2023. Tuy nhiên, thật khó để hình dung Israel sẽ chấp nhận Trung Quốc với tư cách một bên trung gian trung lập. Quan hệ Trung Quốc – Israel trở nên xấu đi trong bối cảnh cuộc chiến giữa Israel và Hamas, do lập trường thiên về Palestine của Trung Quốc, và do cả các đợt bùng nổ chủ nghĩa bài Do Thái trên mạng Trung Quốc. Việc tìm kiếm một thỏa thuận thông qua Trung Quốc cũng có nguy cơ khiến Tổng thống Mỹ quay lưng.
Đối với Trung Quốc, một lợi ích từ xung đột Iran – Israel có thể là việc các thị trường mới cho công nghệ quốc phòng của nước này được mở ra. Trong cuộc đụng độ gần đây với Ấn Độ, Pakistan thể hiện vượt xa mong đợi, và thành công đó phần lớn được cho là nhờ sử dụng các hệ thống của Trung Quốc: tiêm kích J-10C lần đầu tiên được thử nghiệm trên chiến trường trong cuộc xung đột này, cùng với hệ thống phòng không hầu hết do Trung Quốc chế tạo.
Cho tới nay, Israel vẫn áp đảo trước hệ thống phòng không và không quân lạc hậu của Iran, và việc khắc phục điểm yếu này chắc chắn sẽ là ưu tiên hàng đầu trong nghị trình của Tehran một khi tình hình tạm lắng xuống. Trước đây, các khách hàng Trung Đông từng hoài nghi về dòng tiêm kích J-10, nhưng Iran dường như đã quan tâm đến chúng ngay từ trước khi cuộc xung đột hiện tại xảy ra.
Trung Quốc từng là đối tác cung cấp vũ khí quan trọng của Iran, nhưng kể từ 2005, hai nước không còn ký thêm bất kỳ thỏa thuận mới nào. Tình hình nay có thể chuyển biến.
Tin tức được quan tâm
Ông Tập chiêu dụ Trung Á. Ông Tập đang có chuyến thăm Kazakhstan để gặp các lãnh đạo Trung Á, cùng với đó là mục tiêu mở rộng thương mại của Trung Quốc tại một khu vực giàu năng lượng. Kể từ khi nhậm chức, nếu không tính Nga, ông Tập đã đến Kazakhstan nhiều lần hơn bất kỳ nước nào khác. Trong thời gian đó, Trung Quốc đã thay thế Nga trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Kazakhstan.
Tuy nhiên, công chúng Kazakhstan lại không mấy thiện cảm với người láng giềng, nhiều người bộc lộ quan điểm rằng giới tinh hoa nước này đang “bán rẻ” đất nước cho Bắc Kinh. Việc Trung Quốc giam giữ người sắc tộc Kazakhstan tại Tân Cương đã gây ra làn sóng phản ứng ở Kazakhstan; tuy nhiên, chính phủ Kazakhstan vẫn mạnh tay trấn áp các nhà hoạt động nhân quyền về Tân Cương nhằm xoa dịu Bắc Kinh.
Siết chặt kiểm soát thể loại truyện tình cảm. Cảnh sát Trung Quốc lại một lần nữa bắt giữ các tác giả viết truyện hư cấu đam mỹ – một thể loại truyện lãng mạn phổ biến trên mạng, xoay quanh các mối quan hệ đồng tính luyến ái giữa các nhân vật nam. Thể loại này có nguồn gốc từ Nhật Bản, phần lớn do nữ viết, nữ đọc. Dưới thời ông Tập, những người kiểm duyệt mạng đã nhiều lần nhắm vào thể loại này.
Tâm lý định kiến xuất phát từ nhiều yếu tố kết hợp lại: chứng ghê sợ đồng tính, tâm lý bài Nhật, và quan điểm ngày càng mang tính gia trưởng đối với quyền tự do tình dục của phụ nữ. Đợt trấn áp mới đây nhất dường như cũng làm lộ ra hiện tượng “đánh bắt xa bờ” (deep-sea fishing) – khi mà cảnh sát cố tình săn lùng các vi phạm ngoài phạm vi thẩm quyền của mình nhằm phạt tiền và trục lợi cá nhân.
Theo ước tính, ít nhất 100 tác giả trên cả nước nhận được giấy triệu tập từ cảnh sát, thường là giấy triệu tập từ cơ quan chức năng tỉnh khác gửi đến, và họ phải đối mặt với nguy cơ bị phạt tiền hoặc phạt tù.
Công nghệ và Kinh doanh
Đòn bẩy đất hiếm. Sau cuộc đàm phán tại London vào tuần trước, Trung Quốc đã đồng ý nối lại việc xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ. Tuy nhiên, Bắc Kinh vẫn duy trì hạn chế đối với một số loại đất hiếm – đặc biệt là những loại đất hiếm được quân đội Mỹ sử dụng.
Như Scott Kennedy viết trên tạp chí Foreign Policy, Trung Quốc đã thể hiện rõ ảnh hưởng của họ trong lĩnh vực này. Vị thế gần như độc quyền sản xuất đất hiếm cho phép họ có khả năng làm tê liệt các lĩnh vực then chốt trong ngành sản xuất của Mỹ. Trước đây, Trung Quốc thường tránh sử dụng triệt để quyền năng này, phần lớn vì lo ngại làm vậy sẽ thúc đẩy Washington đưa hoạt động tinh luyện đất hiếm trở lại trong nước.
Tuy nhiên, đợt tạm ngưng lần này cho thấy Trung Quốc sẵn sàng cắt nguồn cung đất hiếm. Giới chức Mỹ đã cân nhắc áp đặt thêm các hạn chế mới đối với xuất khẩu công nghệ trọng yếu trước thềm cuộc họp ở London, nhưng rõ ràng trong cuộc chơi “so gan” lần này, Trung Quốc đã thắng.
Trong những ngày gần đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump dùng giọng điệu hòa hoãn hơn, đồng thời rút lại lời đe dọa về việc hủy thị thực của sinh viên Trung Quốc và bày tỏ mong muốn mời Trung Quốc – cùng “người bạn” Nga – tham gia nhóm G7.
Tổ chức lao động tại Hồng Kông giải thể. Bản tin Lao động Trung Quốc (China Labor Bulletin) – một tổ chức có trụ sở tại Hồng Kông, chuyên đưa tin về các cuộc biểu tình, tranh chấp tiền lương và đình công ở Trung Quốc đại lục – đã đóng cửa sau 31 năm hoạt động, với lý do gặp khó khăn tài chính. Có khả năng việc Mỹ cắt giảm viện trợ nước ngoài dưới thời Tổng thống Trump đã ảnh hưởng đến tổ chức này.
Tuy nhiên, sự giải thể đột ngột của Bản tin Lao động Trung Quốc, cùng với sự biến mất của trang web tổ chức này cho thấy, có khả năng họ đã trở thành mục tiêu của chính quyền Hồng Kông. Một đạo luật an ninh quốc gia hà khắc được ban hành vào năm 2020 đã gần như xóa bỏ quyền tự do ngôn luận ở Hồng Kông, dù một số tổ chức vẫn cố gắng cầm cự để tồn tại.
Bản tin Lao động Trung Quốc được thành lập bởi Hàn Đông Phương, một nhân vật bất đồng chính kiến trong sự kiện Thiên An Môn và sống lưu vong khỏi Trung Quốc đại lục, một người xuất thân từ lực lượng công nhân – một bộ phận thường bị lãng quên nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong phong trào dân chủ năm 1989. Tại Trung Quốc, công đoàn bị coi là bất hợp pháp nếu nằm ngoài phạm vi của công đoàn chính thức – một tổ chức hữu danh vô thực, trong khi tình trạng điều kiện làm việc tồi tệ và quỵt lương vẫn khá phổ biến.
Các hiệp hội phi chính thức và hoạt động vận động xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi lao động của dân nhập cư. Tuy nhiên, cũng giống như xã hội dân sự, những tổ chức này đã bị nhắm đến dưới thời ông Tập.
Theo Nghiên cứu Quốc tế
In bài viết