Đảm bảo an ninh cho Ukraine hiện là vấn đề nổi bật nhất trong các cuộc thảo luận về cuộc xung đột Nga-Ukraine. Hiện các nước châu Âu đang gấp rút hoàn thiện các đảm bảo an ninh cho Ukraine trước thềm cuộc gặp giữa Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky và Tổng thống Nga Vladimir Putin, được kỳ vọng sẽ diễn ra trong những tuần tới.
Quan điểm về đảm bảo an ninh cho Ukraine
Các đảm bảo an ninh cho Ukraine vẫn là một trong những thách thức lớn nhất đối với các đồng minh của Kiev, khi họ chưa thể đạt được một thỏa thuận cụ thể trong suốt hơn ba năm qua. Mặc dù đã có nhiều thảo luận gần đây, nhưng các đảm bảo an ninh cho Ukraine vẫn còn mơ hồ và chưa được xác định rõ ràng. Sự thiếu rõ ràng này đã gây ra sự nhầm lẫn giữa các đồng minh. Việc thiếu một định nghĩa cụ thể cũng làm nổi bật điểm yếu của các quốc gia muốn dẫn đầu sáng kiến này, theo tờ Politico.
Tại thủ đô Ukraine hôm 22-8, Tổng thống Zelensky và Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) - ông Mark Rutte đã tăng cường kêu gọi các đồng minh của Kiev đưa ra đảm bảo an ninh cụ thể trong trường hợp đạt được thỏa thuận hòa bình với Nga. Họ kêu gọi các đồng minh vượt qua những cử chỉ mang tính biểu tượng và đưa ra một khuôn khổ trông giống và mang ý nghĩa như Điều 5 của NATO — điều khoản phòng thủ chung của liên minh.
Ông Rutte nói rằng thỏa thuận bảo đảm an ninh cho Ukraine sẽ bao gồm hai tầng: tăng cường lực lượng vũ trang Ukraine và các cam kết từ Mỹ và châu Âu nhằm răn đe trong trường hợp Ukraine bị tấn công trong tương lai.
Tổng thống Zelensky thì cho rằng sự ủng hộ đối với các cam kết an ninh hiện tại vẫn mang tính “chính trị” chứ chưa phải một kế hoạch cụ thể và vẫn còn “quá sớm để nói ai có thể triển khai quân, ai sẽ đóng góp thông tin tình báo, ai sẽ hiện diện trên biển và trên không. Ông Zelensky cho biết Ukraine, Mỹ và các đối tác châu Âu đang làm việc về vấn đề này và “tất cả các bước phát triển sẽ sẵn sàng trong những ngày tới”.
Trước đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã loại trừ khả năng triển khai lực lượng bộ binh Mỹ và cũng phản đối việc Ukraine gia nhập NATO, nhưng ông tỏ ra cởi mở với việc cung cấp hỗ trợ phòng không. Ông Trump nhấn mạnh rằng châu Âu nên đảm nhận “tuyến phòng thủ đầu tiên” trong khi Mỹ “sẽ hỗ trợ [Ukraine]... từ trên không.
Các nhà lãnh đạo châu Âu coi các bảo đảm an ninh là yếu tố thiết yếu của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cho Ukraine, nhưng họ cũng nhấn mạnh rằng Kiev phải trực tiếp tham gia vào việc định hình các điều khoản. Nhiệm vụ huấn luyện hiện có của Liên minh châu Âu dành cho lực lượng Ukraine cũng sẽ tiếp tục, nhằm đảm bảo Kiev có thể duy trì và hiện đại hóa quân đội của mình trong những năm tới, theo tờ Independent.
Về phía Nga, Ngoại trưởng Sergey Lavrov nhấn mạnh rằng Moscow hoàn toàn bác bỏ các bảo đảm an ninh cho Ukraine nếu chúng được xây dựng trên logic cô lập và đối đầu với Nga. Ngoại trưởng Lavrov tuyên bố Nga phải có mặt trong bất kỳ cam kết an ninh nào trong tương lai dành cho Ukraine, đồng thời nhấn mạnh rằng an ninh tập thể ở châu Âu không thể được đảm bảo nếu thiếu vai trò của Nga.
Số lượng binh sĩ sẽ được triển khai tại Ukraine và quốc gia nào sẽ cử lực lượng là những câu hỏi then chốt trong một cơ chế đảm bảo an ninh “tương tự Điều 5” mà các lãnh đạo châu Âu đề cập. Thay vì một cam kết Điều 5 trong hiệp ước NATO, các đồng minh đã bàn về một “liên minh tự nguyện” nhằm cam kết bảo vệ an ninh cho Ukraine, theo đài ABC News.
Đề xuất 4 lớp đảm bảo an ninh cho Ukraine
Với thực tế chính trị trên, các nhà hoạch định chính sách nên cân nhắc phương án 4 lớp để đảm bảo an ninh cho Ukraine, theo chuyên gia Luke Coffey thuộc Viện Hudson (Mỹ).
Lớp thứ nhất đảm nhiệm nhiệm vụ giám sát. Duy trì hòa bình sau lệnh ngừng bắn sẽ đòi hỏi một nhiệm vụ giám sát dân sự có thể tuần tra cả hai bên giới tuyến. Nhiệm vụ này có thể sẽ (1) bao gồm lực lượng không vũ trang, (2) phụ thuộc nhiều vào giám sát không người lái, và (3) được chỉ đạo bởi một quốc gia hoặc tổ chức mà cả Ukraine và Nga đều có thể tin tưởng.
Lớp thứ hai do liên minh tự nguyện phụ trách. Với tình hình chính trị hiện tại, NATO sẽ không có vai trò chính thức nào ở Ukraine. Tuy nhiên, các quốc gia thành viên riêng lẻ vẫn có thể đóng góp lực lượng để đảm bảo an ninh. Một số quốc gia bao gồm Anh, Pháp, Canada và Thổ Nhĩ Kỳ đã công khai bày tỏ khả năng điều quân đến Ukraine trong trường hợp đạt được một thỏa thuận hòa bình. Liên minh này nên đóng góp vào các nỗ lực răn đe trên bộ, trên không và trên biển.
Lớp thứ ba là vai trò của Mỹ. Mặc dù Tổng thống Trump đã khẳng định sẽ không triển khai binh sĩ Mỹ bên trong lãnh thổ Ukraine, ông cũng thừa nhận rằng bất kỳ biện pháp răn đe nào thực sự hiệu quả đối với sự gây hấn trong tương lai của Nga đều cần có sự tham gia nhất định của Mỹ.
Do đó, Mỹ nên tập trung nỗ lực vào bốn hành động sau: (1) cung cấp năng lực dự phòng, bao gồm các năng lực then chốt cho phép lực lượng châu Âu hoạt động hiệu quả hơn tại Ukraine; (2) tiếp tục viện trợ Ukraine; (3) khởi động Chương trình Đối tác Nhà nước Vệ binh Quốc gia với Ukraine để tăng cường quan hệ quân sự Mỹ-Ukraine mà không cần đưa quân đội Mỹ vào chiến trường; (4) mở rộng hợp tác công nghiệp quốc phòng Mỹ-Ukraine.
Ở lớp thứ tư, khi Ukraine tiếp tục con đường hướng tới hội nhập châu Âu-Đại Tây Dương, Liên minh châu Âu (EU) và thậm chí cả Mỹ có thể thực hiện những bước đi thiết thực nhằm tăng cường gắn kết với Kiev và mở đường cho việc Ukraine trở thành thành viên trong tương lai.
Khả năng châu Âu tiếp tục viện trợ Ukraine
Lần đầu tiên kể từ tháng 6-2022, châu Âu vượt Mỹ về viện trợ cho Ukraine, với tổng số tiền phân bổ là 138 tỉ euro tính đến tháng 6-2025, tờ euronews. Trong khi đó, Mỹ chi 130,6 tỉ USD (khoảng 111,28 tỉ euro) cho Kiev.
Liệu sự gia tăng trong viện trợ của châu Âu có thể duy trì theo thời gian nếu Washington giảm bớt sự hỗ trợ hay đây chỉ là sự gia tăng tạm thời?
Ít nhất trên lý thuyết, việc lấp đầy khoảng trống này không phải là bất khả thi. Các ước tính dựa trên dữ liệu năm 2024 cho thấy châu Âu chỉ cần tăng hỗ trợ thêm 0,12% GDP để bù đắp cho việc mất hoàn toàn viện trợ quân sự cho Ukraine từ Mỹ.
Tuy nhiên, tiền chỉ là một phần của phương trình này. Thách thức thực sự nằm ở việc Washington có tiếp tục cung cấp các năng lực cho Ukraine mà châu Âu trả tiền hay sẽ có một sự ngừng hoàn toàn trong việc Mỹ chuyển giao trang thiết bị và chia sẻ tình báo.
“Mất hoàn toàn sự hỗ trợ của Mỹ sẽ để lại một khoảng trống lớn hơn rất nhiều so với những gì con số thể hiện” - nhà phân tích Luigi Scazzieri, tại Viện Nghiên cứu An ninh Liên minh châu Âu (EUISS), cho hay.
Ông Scazzieri nhấn mạnh rằng các hệ thống phòng không và tình báo đặc biệt khó để châu Âu có thể thay thế với chất lượng và quy mô tương đương Mỹ.
Theo một phân tích gần đây của tổ chức tư vấn Bruegel có trụ sở tại Brussels (Bỉ), ngành công nghiệp quốc phòng của châu Âu vẫn "rất dễ bị tổn thương" và phụ thuộc nhiều vào hàng nhập khẩu từ Mỹ.
VĨNH KHANG/Theo PLO
In bài viết